« سربازان جمعه، مشق شب و ... | صفحه اصلی | اطلاعیه! »

گزارش سفر گرگان

هو

1- سه روز گرگان بودم؛ آنچه میخوانید، گزارش سفر است؛ آن هم گزارشی سردسنی و نه سفرنامه.
2- این نوشته، حاصلِ یک نشست است و تهی از بازیهای زبانی و هرچه مشابه آن.
3- همة عکسهای سفر را من نگرفته ام. بیشترش را احسان و فرهاد برداشته اند؛ امّا از آنجا که مطابق سنّت مارکسی در سراسر تاریخ، مالکیت ابزار حرف نخست را میزند و عکسها با دوربین من گرفته شده اند، به خودم اجازه دادم، بی نام عکاس منتشرشان کنم؛ دوستانم، البته میبخشایند!

+ سه شنبة 21 بهمن 82- ساعت دو بلیط داریم برای گرگان. اینبار با فرهاد و احسان میروم به شهر کودکیهایم. قبل از سوار شدن به هواپیما همة نشانه ها، خبر از خطر میدهند. دوست عزیزی، خواب بدی دیده؛ وقتی خارج سالن انتظار سوار اتوبوسی که به هواپیما میرساندمان میشویم، رادیو اعلام میکند که هواپیمای دیگری در جنوب سقوط کرده؛ بی جهت شعر "با سقوط دستای تو در تنم چیزی فرو ریخت" یادمان میآید و البته همة اینها را به خنده برگزار میکنیم. برای بچّه های کوچولوی توی سالن انتظار ادا در میآورم. دلم میخواهد خوشحال باشیم و البته اعلام میکنم که در این سفر، من میزبان نیستم! هواپیماهای تهران – گرگان، ای. تی. آر. هستند و ملخی. 45 دقیقه ای به گرگان میرسند و تا ارتفاع 19000 پا بیشتر پرواز نمیکنند. صدای چرخش پروانه های موتور هواپیما بعد از مدّتی برایت عادّی میشود. اگر هوا خوب باشد، زیباترین پرواز داخلی، پرواز تهران – گرگان است. از مهرآباد که بلند میشوی، با چشمانت میبینی و تعقیب میکنی که به سمت البرز میروی و چون در ارتفاع پایین حرکت میکنی، کوههای برف گرفته جلوة خاصّی در نظرت دارند و بعد با فاصلة کم، از کنار عظمت و شکوه دماوند رد میشوی؛ طوری که حس میکنی میتوانی دست دراز کنی و دماوند را به چنگ آوری. احسان که کنارم نشسته میگوید همة سفر، به این منظرة دماوند میارزد. در پایان هم، قبل از رسیدن به گرگان، از حاشیة خزر عبور میکنی و در آخرین مرحله، دشتِ گرگان را زیر پایت میبینی؛ با تمام طیفهای سبز؛ سبز و سبز و باز سبز. سایة هواپیما را بر روی این طیف بینظیر سبز تماشا میکنی تا آهسته آهسته، سایه به هواپیما نزدیکتر شود و دست آخر به هم برسند. خلبان، هواپیمایش را به نرمی بر زمین مینشاند. مهماندار، دمای گرگان را 25 درجة سانتیگراد اعلام میکند. هوا گرم است. پیاده که میشویم، آقای جعفری – کارمند پدرم – منتظرمان است. سوار تویوتای لندکروزرش میشویم و به خانة مزرعة پدرم میرویم. کمی استراحت میکنیم. ماشین را تحویل میگیریم. رانندگی با این ماشین برایم سخت است؛ خصوصاً که راهنمای راست ندارد و چراغ ترمز. جادّة ناهارخوران را بالا میرویم و با دوستان ارتشی، سلام میکنیم؛ فقط از این جهت که ماشینهایمان شبیهند! اگر کمی گل مالیش کنیم، میشود خود جبهه... مجتمع جهانگردی گرگان را سر و سامان داده اند و چایخانه ای سنّتی ساخته اند.

1- چایخانة سنّتی هتل جهانگردی

در پیاله های ترکمنی چایی میخوریم و میرویم به دیدن مادربزرگم. مادربزرگم را – که تنها بازماندة مادربزرگها و پدربزرگهایم هست – خیلی دوست دارم. سلام میکنیم و آشنایی میدهم. احسان و فرهاد خیلی زود با مامانبزرگ صمیمی میشوند. به حیاط باصفای خانه میرویم. نارنگیها چشم احسان را گرفته. چوب بزرگی برمیداریم و نارنگی میچینیم و روی آلاچیق مینشینیم و میخوریم؛ از تولید به مصرف! حیاط خانة مامانبزرگ را از بچّگی دوست داشتم؛ عصرانه های روی آلاچیق را هم. مامانبزرگ مهمانان دیگری از تهران دارد. فراز – پسر خانوادة میهمان – را خیلی مدّت میشد، ندیده بودم. آنوقت دبستانی بود و حالا دبیرستانی! شام میخوریم و تخته نرد بازی میکنیم و برمیگردیم به خانة مزرعة پدری. من میخوابم و احسان و فرهاد فیلم نگاه میکنند.

+ چهارشنبة 22 بهمن 82- در تراس خانه، صبحانة مفصّلی میخوریم؛ دست کم برای من که عادت به صبحانه خوردن ندارم زیاد است. نانِ قلاچ گرگانی را "مش رمضان" – باغبان – صبح زود پشت در گذاشته. از تراس، همه جا سبز است. صحبت به سبزی گرگان که میرسد، به فرهاد میگویم "دشت گرگانه دیگه!" و جواب میشنوم "دشتِ عشقِ لامصّب!" از اینکه از شهر محبوبم اینطور تعریف میکند، خوشحال میشوم. سر صبحانه، با احسان دربارة شهرهای مادریمان – به شوخی و جدّی – رقابت میکنیم. احسان از شیراز و زیباییهایش میگوید و من از گرگان. جنگ که فرسایشی میشود، احسان – از سرِ بزرگواری – میگوید: "شیراز ما اونجاس که رفقامون باشن!" منطق مکالمه گسسته میشود؛ جمله در عشقهای بالاست و حرفی برای گفتن نمیماند! پیش از ظهر، به ناهارخوران میرویم. جنگل و کوه دوست داشتنی.

2- ناهارخوران، جنگل و کوه دوست داشتنی

خیلیها گرگان را به ناهارخوران میشناسند. از کوه بالا میرویم؛ نه خیلی زیاد. هوا گرم است. شاید نه خیلی گرم؛ امّا بهر شکل، زمستانی نیست. جایی مینشینیم. فرهاد، عکس ماکرو از گلهای ریز صورتی و سفید – سیکلمه و پامچال – میگیرد. از خودمان هم عکس میگیریم. ناهارخوران، عجیب زیباست.

3- پامچال

برگها، کف زمین را پوشانده اند و درختها با شاخه های لخت بلندشان آسمان را گرفته اند. نمیتوانی جایی را نگاه کنی بی آنکه درختان را هم در منظر داشته باشی.

4- درختها با شاخه های لخت بلندشان

یکی دو ساعتی با حرف و عکس میگذرد. احسان، کادر سینمایی میبندد و فرهاد، با زحمت قابل تقدیری عکس ماکرو میگیرد... پایین میرویم؛ مقصد، چایخانة سنّتی هتل جهانگردی است. باز، چایی میخوریم و بعد با تاکسی به "زیارت" – روستای زیبای نزدیک گرگان – میرویم. در دِه قدم میزنیم. روستا، بینهایت زیباست. به قول دوستان، پُر از دسکتاپ!

5- روستا، پر از دسکتاپ است!

سُراغِ بقّالی ده میرویم. پیرمردی است. پنیر زیارت میخواهیم. قدری برمیدارد و میکشد. پنیر زیارت، خوشمزه است. وقتی شیر میجوشد، با ماست – به عنوان مایه – پنیر را میسازند. عسل زیارت هم میخریم. پیاده، کم کم پایین میآییم. سلّانه سلّانه، دو ساعتی تا خود ناهارخوران پیاده راه هست. میانة راه، از قهوه خانه ای نان زیارت هم میخریم. نان را زنان ده در تنور میپزند. نان، هنوز گرم است. هوس میکنیم نان و پنیر زیارت بخوریم. همانطور که راه میرویم، نان و پنیر میخوریم. پایین میآییم و آواز میخوانیم.

6- نان تازه و پنیر زیارت. هوس میکنیم میانة راه، نان و پنیر بخوریم.

قرار بود شب، شام پیش مامانبزرگ باشیم؛ امّا خسته ایم. تصمیم میگیریم خرید کنیم و برگردیم خانه. راستش را بخواهید معذورم از تعریف ماجرای شب... امّا حتم بدانید که خیلی خوش گذشت!

+ پنجشنبة 23 بهمن 82- برنامة صبحانة مفصّل با نان تازة مش رمضان، همچنان پابرجاست؛ منی که عادت به صبحانه ندارم، تا خرخره میخورم! قصد میکنیم به بندرترکمن برویم. به یاد سفر قبل و مهرتاش و مهین، اینبار هم با مینی بوس. کمی باران باریده؛ لابد کشاورزها خوشحالند. ترکمنها، داخل مینی بوس شوخی میکنند و به زبانی که نمیدانیم، حرف میزنند. همین که میرسیم، به اسکله میرویم؛ قایقی میگیریم به مقصد آشوراده.

7- اسکلة بندر ترکمن

آشوراده همان آبسکون معروف است که در تاریخ میخواندیم؛ واقع در شبه جزیرة میانکاله که از بندر ترکمن تا بهشهر ادامه دارد.

8- جزیرة کم و بیش متروک آشوراده

شیلات در این شبه جزیرة تقریباً متروک، رستورانی دارد. کفال و اوزون برون و ماهی سفید میخوریم. با احسان دربارة ماهی جنوب و شمال توافق نظر ندارم و خب، البتّه تعجّبی هم ندارد! به قایقران، گفته ایم ساعت 4 برگردد. در جزیره، قهوه خانه ای میشناسم که کسی جز قایقرانها و معدود کارمندهای مستقر در جزیره سراغش نمیرود. در فرصت باقیمانده، سراغ قهوه خانه میرویم. میگویم این از همان سنخ قهوه خانه هاییست که دوست دارم: نیمکت و میز و چایی و بخاری و لهجة اردبیلی – که هنوز سر در نیاورده ایم آنجا چه میکنند. گویا، اسم قهوه چی مختار است.

9- اسم قهوه چی، مختار است.

احسان دربارة عکس روی دیوار از او میپرسد. خود قهوه چی است 25 تا 30 سال پیش. عکس را بعداً رنگی کرده اند. قهوه چی و دو قایقران، ترکی صحبت میکنند و فرهاد تا آنجا که میفهمد ترجمه؛ گویا، حرفهای مردانه میزنند!
قایقمان میآید و برمیگردیم بندر. سراغ بازارچة گمرک میرویم. کمی قدم میزنیم و احسان کلاه ترکمنی میخرد. زن فروشنده با کلاه ادا درمیآورد و میخندیم. با مینی بوس برمیگردیم گرگان. آقای جعغری دنبالمان میآید. جوجه کباب خریده. باید ببریم خانه و کباب کنیم. قبل از شام، چند فصل از اتاق روشن بارت را میخوانیم و نظر میدهیم. کتاب خواندن دو نفره را قبلاً تجربه کرده بودم؛ مثلاً – از نوع حضوریش - "درجة صفر نوشتار" بارت را با استاد دوتایی خواندیم. جمله های بارت درخشان است. در همین حین، مِه قشنگی سراسر نمای بیرون را پوشانده.

10- محوطة خانة پدر در مِهِ شبانگاهی

چای داغ کنار پنجرة باز که منظرة دشتِ مِه آلود را قاب گرفته، خیلی میچسبد. بعدِ مدّتی، کتاب را کنار میگذاریم. فرهاد، آتش درست میکند. این چند روزه خیلی غذا خورده ام! صبحانه و ناهار و شام مفصّل؛ به حساب سفر میگذارم! طی فرآیند عجیبی دو تا سیب هم کباب میکنیم. من دوست ندارم. امّا فرهاد هر دو را – شاید چون قول داده سیبِ کبابی خوشمزه است – میخورد. بعد از شام هم حساب و کتاب میکنیم؛ حرف میزنیم و میخندیم. دیر وقت شب است که میخوابیم.

+ جمعة 24 بهمن 82- برای یک ربع به دوی بعدازظهر بلیط برگشت داریم. صبحانة مفصّل در تراس خانه، جزء لاینفک برنامة روزانه است. تمیزکاری را در حد ظاهری – چون قرار است فردا کسی بیاید و خرابکاریها را درست کند! – شروع میکنیم و اسبابهایمان را جمع. آقای جعفری تا خانة مامانبزرگ میرساندمان. نیم ساعت ، یک ساعتی با مامانبزرگ هستیم، خداحافظی میکنیم. تاکسی تلفنی میگیریم تا ببردمان فرودگاه. سر راه میرویم به امامزاده عبدالله گرگان تا فاتحه ای برای بابابزرگ بخوانیم. بابابزرگ، پدربزرگ خوب من بود که وقتی کوچک بودم – هفت، هشت ساله مثلاً – فوت شد. همان خاطره های محدودم از او سراسر خوبی است و هر چه هم شنیده ام، خوبی و خوبی و باز خوبی. فاتحه ای میخوانیم؛ قبر را میشوییم و میرویم فرودگاه. فرودگاه گرگان را قشنگ درست کرده اند... در وقت انتظار، با کامپیوتر همراهم، با احسان تخته نرد بازی میکنم (احسان این سفر تخته نرد یاد گرفت و بدجوری خوش شانس است در تاس ریختن و میبردم!) در سالن انتظار، باز کمی اتاق روشن میخوانیم. سوار هواپیما میشویم. اینبار، دماوند سوی دیگر پنجره است. فرهاد این دفعه عکسش را میگیرد – از پشت پنجره های کدر هواپیما. به نظرم، رفتنی خیلی نزدیکتر به دماوند بودیم.

11- دماوند از پنجرة هواپیما

در همان فرصت محدود پرواز، فرهاد کارهایی را که باید برای مدرسة فرزانگان انجام دهد با کامپیوتر انجام میدهد. احسان، اتاق روشن میخواند و من هم مدام، از پنجره بیرون را نگاه میکنم. پایان راه، احسان میگوید "خیلی کنجکاوم بدونم به چی فکر میکنی؟" و من درمیآیم که "هیچوقت نمیفهمی!" ...
نمیخواهم بگویم صحنة فرود هواپیما در مهرآباد – در تقابل با صحنة فرود در فرودگاه گرگان – بدریخت است؛ امّا به هرحال از جنس دیگری است. آنجا سبزی میبینی و اینجا رنگ خاکستری و رنگ خاک. آنجا مزرعه و اینجا آپارتمان و بزرگراه. در فرودگاه مهرآباد، علی دنبالمان آمده.
این سفر – گرچه همة دوستانم نبودند – خوش گذشت؛ خیلی. خوشحالم. همین!

مطالب مرتبط در "راز":
بار دیگر شهری که دوست میداشتم - 28 ژانویة 2004
مسافرت گرگان - 2 مارس 2003
گزارش سفر تفرش - 1 - 19 سپتامبر 2002
گزارش سفر تفرش - 2 - 21 سپتامبر 2002
گزارش سفر تفرش - 3 - 21 سپتامبر 2002