« July 2011 | Main | October 2011 »

خداوندگار کُشتار

امشب در نمایشخانه‌ی گاتری «خداوندگار کُشتار» یاسمینا رضا را دیدیم. داستان نمایش در یک پرده و در اتاق نشیمن خانه‌ی ورونیکا و مایکل نواک – آراسته به تابلوی نقّاشی و گلدانهای لاله‌ای که هر روز صبح مستقیم از هلند می‌آیند و دسته‌ای چهل دلار می‌خرند – می‌گذرد. (هرچند، در نسخه‌ی فرانسوی نامهای شخصیّت‌ها و جاها چیزی جُز آنهایی‌ست که در ترجمه‌ی انگلیسی برای اجرای صحنه انتخاب شده.) میهمانهای خانواده‌ی نوواک، انت و الن رالی هستند. فرزند خانواده‌ی رالی – بنجمین – در دعوایی در پارک قاعدتاً امنِ محلّه‌ی نسبتاً مرفّه کابل‌هیل در بروکلین نیویورک، دو تا از دندانهای هنری – پسر خانواده‌ی نوواک – را شکسته؛ چراکه هنری بنجمین را به دار-و-دسته‌اش راه نداده و بهش گفته خبرچین. حالا دو پدرمادرِ دو بچّه‌ی یازده‌ساله دورِ هم جمع شده‌اند تا متمدّنانه و طبق قواعد همزیستی به قول خودشان جامعه‌ی مترقّی غربی، درباره‌ی موضوع بحث کنند و چاره‌ای بیندیشند. داستان در واقع در قالب کُمدی نشان می‌دهد چطور گفتگوی این دو خانواده‌ی «متمدّن» به راحتی بدل به دعوایی چندجانبه می‌شود و آدمهای متمدّن داستان همدیگر را متّهم می‌کنند؛ به جان هم می‌افتند تا هم را خفه کنند؛ تو روی همدیگر فحّاشی می‌کنند و پُشتِ سر هم درباره‌ی همدیگر بد می‌گویند. همه‌ی اینها، هرچند متأثّرکننده امّا خنده‌دار است.

جُدای از گفتگوها و حرکات خنده‌دار، سکوت و حتّا انفعال و بی‌عملی بازیگرها هم – دستِ کم در اجرایی که ما با بازی چهار بازیگر محلّی و نه بازیگرهای اجرای برادوی دیدیم – بیننده‌ها را تا سر حدّ انفجار به خنده وامی‌دارد. برای نمونه، در تمام طول مدّت یک بخش از نمایش که کمابیش یک‌دقیقه طول کشید، بدون اینکه مکالمه‌ای در کار باشد و علی‌رغم این‌که حرکت بازیگرها خیلی حداقلی بود، تماشاچی‌ها بی‌وقفه می‌خندیدند. با این‌حال، «خداوندگار کشتار» کمدی در معنای سبک آن نیست. خودِ رضا می‌گوید که نمایش‌هایش هرچند بیشتر کمدی خوانده می‌شوند، امّا در واقع تراژدی هستند. «خداوندگار کشتار» هم جدای از این قاعده نبود. نمایش در نهایت، تراژدی‌ست؛ حتّی اگر آنطور که به نظر می‌آید در آماده‌سازی نمایش برای اجرای صحنه در آمریکا، داستان کمی «سبک‌تر» از آنچه مد نظر رضا بوده از کار درآمده باشد.

شخصاً «خداوندگار کُشتار» را دوست داشتم؛ فارغ از اجرا و تکنیک به این دلیل که نشان می‌دهد که ادب و قاعده‌مندی اجتماعی بورژوا – اینکه باید مسایل را در حالی حل کنیم که در میان گلهای لاله‌ی هلندی نشسته‌ایم؛ اسپرسو را با کلفوتی سیب و گلابی می‌خوریم؛ مؤدبانه همدیگر را خطاب می‌کنیم و درباره‌ی نقّاشی‌های بیکن صحبت می‌کنیم – فریب و خطایی بیشتر نیست؛ ساختار شکننده‌ای‌ست که یک تلنگر شیرازه‌اش را به هم می‌ریزد. هر لحظه، ساده‌ترین گفتگوی روزمره – به سادگی گفتگوهای بزرگسالان درباره‌ی نقش‌شان به عنوان والدین – می‌تواند به چشم برهم‌زدنی به جهتِ خطرناکی تغییر مسیر بدهد و خسارتهای جبران‌ناپذیر به بار بیاورد. ساده‌ترین گفتگوهای روزمره چنین توانی دارند؛ چه برسد به استفراغ انت روی کاتالوگ نقّاشی‌های کوکوشکای ورونیکا – که صحنه‌ی جذّابی می‌سازد از شبه هیستریای ورونیکا. اطوارهایمان – آنطور که مایکل می‌گوید – «نئاندرتال»ی که ما باشیم را پنهان کرده و هر وقت بیم آن هست که «وحشی» وجودمان نمایان شود. «خداوندگار کُشتار» یادمان می‌آورد که ما آدمهای «متمدنی» نیستیم که فقط گاهی از کوره در می‌رویم؛ بلکه برعکس در اصل «نامتمدن‌هایی» هستیم که به زور ادای «متمدن‌ها» را درمی‌آوریم. اخلاق بورژوا ما را به زور به پارک کابل‌هیل برده؛ وگرنه در واقعیّت آنطور که ورونیکا می‌گوید طنز قضیه اینجاست که از اهالی پارک والت ویتمنیم.