« March 2009 | Main | May 2009 »

دانشگاه و سیاست

اینجا، دانشگاهی‌ها تا جایی‌که من دیده و شناخته‌ام – و البتّه همان‌طور که کم‌وبیش می‌توان انتظار داشت – بیشتر طرفدارانِ حزبِ دموکراتند و مخالفِ جمهوری‌خواه‌ها. طرفداری سیاسی، دستِ کم در موردِ آدم‌هایی که من باهاشان سر و کار دارم، بخشِ مهمّی از شناسایی و مبنای قضاوت دیگران را شکل می‌دهد. در یک مورد، حتّا مبنای قضاوت برای قرارِ ملاقاتِ عاشقانه گذاشتن! به‌هر شکل، در کلاسی که دستیارِ آموزشش هستم، دانشجوی «مشکل»ی داریم. از آن‌دست که بی‌موقع سؤال می‌کنند؛ همیشه با همه‌چیز مخالف‌ند و مهاجم. شاید بعدتر درباره‌ی این موردِ بخصوص بیشتر نوشتم. خلاصه این‌که آوازه‌اش در دانشکده پیچیده و چند نفرِ دیگری از استادها هم ازش شاکی‌اند. از قضا این بابا، جمهوری‌خواهِ سفت و سختی‌ست. با استادِ درس درباره‌ی این دانشجوی مشکل صحبت می‌کردیم. بی‌مقدّمه گفت: «تقصیری هم ندارد البتّه. طبیعی‌ست. دانشگاه آمدن برای دستِ راستی‌های طرفدارِ جمهوری‌خواه‌ها کارِ آسانی نیست. اینجا، همه چیز را در مخالفت با خودشان می‌بینند.»

یا بارِ دیگر، در اتاقِ دستیارها، صحبتی درگرفته بود در بابِ این‌که دانشجوهای کارشناسی چرا این‌قدر ضعیف‌ند و هرچه به پایانِ نیم‌سال نزدیک‌تر می‌شویم، کارهایشان را بدتر انجام و تحویل می‌دهند و از این چیزها – که اینجا نمی‌دانم چرا؛ امّا بسیار معمول است. اصولاً دانشجوهای تکمیلی خودشان را خیلی برتر از دانشجوهای کارشناسی می‌دانند؛ شرحِ این‌را هم شد، بعدتر می‌نویسم. به هر حال، یکی از دانشجوهای آمریکایی درباره‌ی این اتّفاق تفسیری سیاسی ارائه کرد که «حق هم دارند بیچاره‌ها. این‌ها هشت سال دوره‌ی تحصیلِ قبل از دیپلم‌شان را در زمانِ ریاست جمهوری بوش گذرانده‌اند. نباید توقّع داشته باشیم از این بهتر باشند.»

خلاصه این‌که دستِ کم درموردِ بخشِ ما به نظر می‌رسد، جو کاملاً «دموکرات» است. انگار روحِ دانشجویی در کالج هنرهای لیبرال بیشتر با دستِ چپی بودن – از نوع آمریکاییش البتّه – جور در می‌آید.

زدم تا بدونی

«سر و تهِ یک کرباس» را اگر خوانده‌اید، شاید برایتان این ترانه (که از طریقِ معصومه ناصری متوجّهش شدم) جالب باشد. عنوانش هست «اینو زدم تا بدونی». متنِ ترانه را همین پایین می‌گذارم تا دوست داشتید، داستانش را دنبال کنید. قبل از این‌که به ادامه‌ی ماجرا برسم، این را بگویم که اصولاً برای نسلِ تازه، روایت و داستان اهمیّت فراوان دارد. برای همین، بسیاری از ترانه‌هاشان «ماجرا» دارند و توصیفِ صرف نیستند. تجلّی اصلی این داستان‌گویی را نه تنها در ترانه‌های مشهور به رپِ فارسی می‌بیند؛ بلکه، در بسیاری از آن‌ها می‌توانید به روشنی ببینید که خواننده اصرار دارد که «داستان» می‌گوید: آره، باز «یاس» داستان داره (ساسان و یاس، ترانه‌ی راز) – مشکلاتو من می‌کنم داستانش (محمود رامتین، ترانه‌ی حرفِ دل) – خوب یا بد، این داستانِ من بود (امیر تتلو، ترانه‌ی نمی‌خوامت) و ...

«اینو زدم تا بدونی»، داستانِ رابطه‌ای‌ست که قطع شده. زنِ داستان، در آستانه‌ی تَرکِ خانه‌ست. مردِ داستان از او می‌پرسد «کجا داری می‌ری؟» و زن – زنی که انگار نمی‌خواهد بفهمد «اگر چه خیلی داغونه، حرمتی داره این خونه» – حُرمت نگاه نمی‌دارد و پاسخی نمی‌دهد. همین، باعث می‌شود که مَرد بزند توی گوشِ زنِ ماجرا؛ تا ردّ حلقه‌ی ازدواج – گویا طرف چپ دست هم بوده! – روی صورتِ زن حک شود و با دیدنِ این «داغ» خاطرش بماند که رابطه‌ای بین‌شان بوده و در این رابطه هم «مَرد»ی وجود داشته: «اینو زدم داری می‌ری؛ یادت باشه مردی داری» و رهاییش از خانه، به معنای رهایی از سایه‌ی سنگین مردی که زمانی در زندگیش بوده، نیست. مردِ ماجرا هم‌اوست که اگر حتّا به قهر هم می‌خواهی بروی باید اجازه‌اش را بگیری. مرد با رفتنِ زن مخالف نیست. رابطه گسسته؛ یا به قول خودش قایقشان به گِل نشسته. گریزی از رفتنِ زن نیست؛ امّا زن باید برای رفتنش اجازه‌ی مرد را بگیرد و حرمتش را تا دقیقه‌ی نهایی نگاه دارد و حتّا بعدتر هم – شده با ردّ حلقه بر صورتش – همیشه مردِ زندگیش در خاطرش زنده باشد: از پیش من برو، ولی خاطره‌هامو دور نریز. زن باید برای رفتنش از مرد اجازه بگیرد و بداند که چه وقت «موقعِ رفتن»ش است؛ وگرنه، پیامدِ بی‌حرمتی و گستاخیش، سیلی‌ست.

امّا مرتبط با «سر و تهِ یک کرباس» اینکه در بینِ همه‌ی این جار و جنجال و دعواها، با این‌که مرد دست روی زن بلند کرده، او را طوری خطاب می‌کند که انگار دارد با بهترین موجودِ دنیا گپ می‌زند: فدایش می‌شود؛ قربانِ گریه‌هایش می‌رود؛ از دیدنِ ردّ انگشتانش بر صورتِ زن ناراحت است؛ اشکهای زن آتشش می‌زند و می‌گوید «آره؛ الهی بشکنه دستی که خورد تو صورتت»؛ صورتی که نه یک صورتِ معمولی که «روی ماه» است. در «سر و تهِ یک کرباس»، گفتم که شنیدنِ این‌که مردِ هژمونیکِ جامعه‌ی مردسالار هم‌زمان می‌گوید «همه‌ی زن‌ها فاحشه‌ان×» و «همه‌ی زن‌ها، فرشته‌ان» یا قرینه‌ی مؤنّثش می‌نالد که «مَردَم، خیلی اذیتم می‌کنه» و هم‌زمان می‌گوید که «امّا چه‌کار کنم که خیلی دوستش دارم»، عجیب نیست. همان‌طور که عجیب نیست در این ترانه بشنوی: «درسته که زدم ولی؛ خیلی دوسِت دارم تو رو». این جمله‌ی آخری برایتان آشنا نیست؟ چند بار دور و برتان شنیده‌اید: آره، زدمش/ بهش فحش دادم / ...؛ ولی دوسش دارم. و نکته‌ی آخر این‌که با همین تفسیر، عجیب نیست که این ترانه و امثالش را بعضی دخترهای جامعه‌مان خیلی دوست دارند. جالب است که در تصویرهایی که از کنسرت‌های خواننده‌ی همین ترانه در دست است، دخترهای جوان، جلوتر از همه با خواننده‌ی محبوبشان هم‌خوانی می‌کنند. یادِ جوابِ معروفِ خواننده‌ی زنِ زیرزمینی، به ترانه‌ی «خوشگلِ عاشقِ» فریدون نمی‌افتید که می‌گفت: «آهای مردِ دیوونه، آهای سرمشقِ عاشق، ببین خوشگلِ عاشق چه‌جوری برات می‌خونه؟ / آهای صیّاد آهو، بازم بیا به این‌سو، ببین پای منو بستی به زنجیرْ عاشقونه!» و با این‌که «دلم ازت گرفته» ولی «حرفای نازنینت از یادم نرفته» و خلاصه «بیا پیشم بمون به من نگو خدانگهدار» و «دلم بسته به احساس تو ای عاشق نازم» و عجیب‌تر از همه «بازم می‌خوام با تو تو اون قفس خونه بسازم!»
خلاصه این‌که یک‌بار دیگر، این‌ها همه سر و تهِ یک کرباسند.

× و برای نشان دادنِ مردانگیش – که یکی از ویژگی‌هاش این است که از همه «مرد»تر است – بعد از گفتنِ «همه‌ی زن‌ها فاحشه‌ن» ادامه می‌دهد: اگر نمی‌توانی باهاشان رابطه برقرار کنی، مشکل از توست!

- متنِ ترانه‌ی «اینو زدم تا بدونی» از مجموعه‌ی «آواره» با صدای «مجید خرّاطها»:

اینو زدم تا بدونی، موقعِ رفتنت نبود
خدا نگهدارت باشه؛ گرچه دلم راضی نبود
حق نداری که بگذری از حرفِ من به‌سادگی
زدم که یادت بمونه هر جا می‌ری، باید بگی

اینو زدم؛ امّا دلم که از تو دل نمی‌کَنه
وای! ببینم رو صورتت جای انگشتای منه
گریه نکن عزیزِ من، الهی دستم بشکنه
امّا بدون هرجا بری، خاطره‌هات مال منه

برو ولی بدون که من، می‌مونم توی حسرتت
آره، الهی بشکنه دستی که خورد تو صورتت
قربونِ گریه‌هات برم، رفتنت هم به دِل نشست
باید پیاده شیم گُلَم، قایقمون به گِل نشست

اینو بدون فدات بشم، تو بدترین وضعیتم
اینو زدم تا بدونی از دستِ تو ناراحتم
تصمیمتو عوض نکن (عوض نکن) اگه می‌خوای بری (بری) برو (برو)
دُرُسته که زدم؛ ولی (زدم ولی) خیلی دوسِت دارم تو رو (تو رو)

الهی قربونت برم، خیلی برام بودی عزیز
از پیشِ من برو؛ ولی خاطره‌هامو دور نریز
از پیشِ من برو... خاطره هامو دور...

اینو زدم؛ امّا دلم که از تو دل نمی‌کنه
وای! ببینم رو صورتت جای انگشتای منه
گریه نکن عزیزِ من، الهی دستم بشکنه
امّا بدون هرجا بری خاطره‌هات مال منه

اگر چه خیلی داغونه، حرمتی داره این خونه
زدم که جای حلقه‌مون رو صورتت خونه کنه
الهی قربونت برم ، اشکات آتیشم می زنه
آخ! روی ماهشو ببین، الهی دستم بشکنه

اینو زدم داری می‌ری، یادت باشه مردی داری
زدم ولی یادم نبود، بخوام نخوام باید بری
اینو زدم یاد بگیری اگر چه قیدمو زدی
وقتی که می‌پرسم کجا، جوابِ سربالا ندی

- پیشتر و بیشتر در «راز» درباره‌ی مردانگی:
- من از نسلِ مردانِ مردّدم
- قیصرهای امروزی
- حاشیه‌های مردانگی هژمونیک و مردانگی مردّد
- بازخوانی تجربه‌ی مردانه در ترانه‌های عامیانه
- سر و تهِ یک کرباس

- بازخوردها: دکتر مسرّت امیرابراهیمی:
- هویّت مردد و مسکولینیسم
- مرگِ قیصر

سر خطّ خبرها

سعی می‌کنم غیبتِ طولانی‌مان را در اینجا با خبررسانی درباره‌ی اهمّ اتّفاقاتِ این ده‌روز جبران کنم.

یک این‌که اوّلین شبِ فیلمِ ایرانی را در خانه‌مان برگزار کردیم. دوستان‌مان آمدند و با هم شام خوردیم و «چهارشنبه‌سوری» را با زیرنویس انگلیسی دیدیم. دوستان‌مان از فیلم خوش‌شان آمده بود. حالا به فکریم که در دوّمین شبِ فیلم ایرانی، کدام فیلم را – که البتّه اینجا با زیرنویس انگلیسی وجود داشته باشد – نمایش دهیم. پیشنهادِ خودمان «سنتوری»ست. هرچند، فؤاد موافق نیست و می‌گوید که فیلمِ خوبی نیست. ما امّا همچنان معتقدیم که فیلمْ دیدنی‌ست. من هم پیشتر درباره‌اش اینجا یادداشتِ کوتاهی نوشته بودم. شما هم اگر پیشنهادی دارید، برایمان بنویسید.

دو این‌که در هفته‌ی گذشته، خبر شدیم که سیما در دکتری کار و توسعه‌ی منابع انسانی دانشگاهِ مینه‌سوتا پذیرفته شده. امّا بعد متوجّه شدیم که متأسّفانه دانشکده‌شان هیچ‌یک از دانشجوهای دکتری‌شان را حمایتِ مالی نمی‌کنند. دوستی می‌گفت که از نظر اقتصادی اکنون بدترین زمان برای ورود به دانشگاه و نیز خروجِ از آن است. برای همه عجیب بود که چطور و چرا اگر دانشکده‌ای به دانشجویانش کمکِ مالی نمی‌کند، اصلاً اقدام به پذیرشِ دانشجو کرده. به هر حال، پذیرفته‌شدنِ سیما در دانشکده‌ی آموزش دانشگاهِ مینه‌سوتا که یکی از بهترین مدرسه‌های آموزش دنیاست، به‌خودی‌خود خوشحال‌کننده و هیجان‌انگیز است. هرچند که سیما فعلاً به قول خودش به توصیه‌ی امیرحسین گوش می‌کند که می‌گوید تا جایی‌که می‌توانید درس نخوانید و از زندگی لذّت ببرید!

سه این‌که تکلیف‌های نوشتنی این نیم‌سال زیادند. در انسان‌شناسی زبان‌شناختی تا به حال دو مقاله‌ی کوتاه نوشته‌ام. وقتِ نوشتنِ سوّمیش هم به زودی می‌رسد و بعد مقاله‌ی بلندی که باید برای همین درس بنویسم. این‌را بگذارید کنارِ مقاله‌ی بلندی که باید برای درس «جادو و مدرنیته» آماده کنم. این‌روزها دنبالِ وقتِ خالی می‌گردم برای این‌که جدای از کارهای روزمرّه‌ی درسی و غیردرسی مقاله‌های پایانی را زودتر واقعاً و عملاً شروع کنم.

چهار این‌که دیشب تولّد ملیسا را با دوستانِ خوبش جشن گرفتیم. روزِ قبلش هم در تولّد سام و شبنم به طور مجازی و از راهِ دور شرکت کردیم و یک دلِ سیر رفقا را دیدیم و گپ زدیم و خندیدیم – و حتّا دسته‌جمعی عکس هم گرفتیم. ناگفته هم پیداست که دلمان برای آن جمع‌شدن‌ها و گپ‌وگفت‌ها تنگ شده.