« December 2006 | Main | February 2007 »

به امید فردایی بهتر...

دوست گرامی،

با سلام و احترام
انجمن حمايت از كودكان كار در نظر دارد ششمین بازارچه ي خود را با هدف آگاه سازي افكار عمومي نسبت به اين معضل اجتماعي و معرفي انجمن با همكاري باشگاه "سرو آسمان" برگزار نمايد.
اين بازارچه در تاريخ 13/بهمن/1385، از ساعت 11 الي 17، در مكان باشگاه سروآسمان واقع در سعادت آباد، بالاتر از میدان سرو، بلوار شهید پاکنژاد، نبش کوی شهید شکرایی، پلاک 2، باشگاه سرو آسمان برگزار خواهد شد.
برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره های 55603205 و 9-55576687، بخش روابط عمومی تماس حاصل فرمایید.

منتظر حضور گرم تان خواهیم بود.

به اميد فردايي بهتر براي تمامي كودكان دنيا.

شرحی برای یک خبر

نیروی انتظامی، نصب شمایل ائمه و اولیا را در تکایا و هیأت‌های مذهبی ممنوع اعلام کرد.

۱-
در صدا و سیما، این‌روزها بارها می‌شنویم که شمایل و صورت‌نگاری، بزرگی صفات ائمه و اولیای دینی را «محدود» می‌کند. نیز، عالم دینی در برنامه‌ی صبحگاهی تله‌ویزیون ظاهر می‌شود و می‌گوید اگر شمایل‌ها رواج پیدا کنند، مردم وقتی نام حسین (ع) را می‌شنوند، به‌جای اینکه به عدالت‌خواهی او بیندیشند، تصویرش را با چشمانی زیبا و ابروانی کشیده به یاد می‌آورند؛ این، حقیقتِ امام حسین نیست.

۲-
بودریار، برای اینکه نشان بدهد امروزه دیگر هیچ فاصله‌ای بین واقعیّت و وانمایی واقعیّت وجود ندارد و در واقع برای اینکه بیان کند اکنون، حادواقعیّت بر واقعیّت اولویّت یافته، مراحلی چهارگانه‌ و تاریخی را ذکر می‌کند. او، با حرکت در چهار نظامِ «الهی»، «شیطانی»، «جادوگری» و «وانمودگی» شرحی از جایگزینی «وانمودگی» به‌جای «نسخه‌ی اصیل» را روایت می‌کند.
در این‌جا با مرحله‌ی دوّم سر و کار داریم. در این مرحله و در نظام شیطانی‌ست که نشانه، واقعیّتی اساسی را «نقاب می‌زند» و تحریف می‌کند: شمایل حقیقتِ صاحبِ آن‌را نشان نمی‌دهد. «شمایل‌شکن»ها، قهرمانان این‌دوره‌اند. آن‌ها، «ارزش» تصاویر را بهتر از هرکس دیگر درک می‌کنند و معتقدند که تصاویر، پوشاننده‌ی الوهیّت است: تصاویر، تحریف می‌کنند و شیطانی‌اند.

۳-
هرقدر حکومت، خواهانِ مقابله با ـ بقول بودریار ـ حرکت به سمتِ «وانموده‌سازی مناسکِ محرّم» است، عزاداران جوان خواهانِ اجرای مناسکی وانموده‌اند؛ تا از این طریق، فضای عمومی را به عرصه‌ای برای مقاومت تبدیل کنند. مناسک مذهبی آن‌ها – که وانمودة مناسک اصلی‌ست – دست و پای نظام رایج را می‌بیندد؛ چراکه «هزل»ی که در مناسکِ جوانان موجود است، فرمانبرداری (انجام مناسک) و تخطّی (انجام آن به شکلی که مطلوب نظام نیست) را همگون می‌سازد و تفاوتی را که زیربنای داوری‌ست، ابطال می‌نماید. آنها در واقع از هر وسیلة موجود – حتّی قوانین و هنجارهای اعمال شده از سوی نیروی غالب – برای مقاومت استفاده می‌نمایند. از این‌رو، فرهنگ حاکم، این جوانان را «لاابالی» می‌خوانَد و شکستن هنجارها را – نظیر شرکت هم‌زمانِ زنان و مردان جوان در مناسک و نوع پوشش در این مناسک مذهبی که در ایران، بنا بر دستورات مذهبی بدحجابی تلقّی می‌گردد – تقبیح می‌کند. چندسالی‌ست که آواز مذهبی – مدّاحی و نوحه‌خوانی – عزاداری جوانان، بسیار پرشور و حرارت و با ضربآهنگ سریع، همراه با حرکات زیاد و از حال رفتن، باعث اعتراض علمای رسمی تشیّع شده است. ضمن این‌که در اشعار آوازهای مذهبی، صفات زمینی و عینی زیاد و اظهار محبّت‌های عاشقانه و صمیمانه بسیار به چشم می‌خورَد.
تصاویر و شمایل ائمه و بزرگان دینی – خصوصاً امام حسین و حضرت ابوالفضل – با صورت‌های خیالی زیبا، اکنون مورد استقبال عزاداران جدید است. نیز، کافی‌ست گشتی در شهر بزنید تا خودروهای آخرین مدلِ جوانان را تماشا کنید که بر شیشه‌ی عقب‌شان با رنگِ قرمز «یا حسین» و «یا اباالفضل» نوشته شده. خوب است سری به فروشگاه‌های مذهبی بزنید و شمایل و تصاویر دسته‌جمعی معصومین را ببینید که هر یک ویژگی منحصر به خود را در نقّاشی‌ها دارند.

۴-
این‌روزها سیاستِ فرهنگی عزادارای از سوی حکومت عریان شده: برخلاف آن‌چه به نظر می‌آید، سیاست‌گذاران بیش از همه به ارزش و قدرتِ «تصویر» آگاهند و با اجرای سیاستی عریان، استفاده‌ی وانموده از مناسک را پاسخ می‌دهند. بودریار می‌گوید اگر با اسلحه‌ای قلّابی به دزدی از فروشگاهی بروید؛ یا اگر ادای دیوانه‌ها را دربیاورید، همان رفتاری را با شما می‌کنند که با دزد واقعی و دیوانه‌ی حقیقی انجام می‌دهند. پاسخِ انتظامی و مداخله‌ی پلیس در مناسکِ محرّم، تداعی‌کننده‌ی همین گفته‌ی بودریار است که اگر بخواهید تفاوتی را که زیربنای قضاوت درست و نادرست است، از بین ببرید با واکنشی سخت مواجه می‌شوید. این‌جاست که پلیس، به میدانِ مردمی‌ترین تجمّع مذهبی وارد می‌شود.

هویّت‌های مفصل‌بندی‌شده

خلاصه‌ی کتابِ جدید آمارتیا سن ـ «هویّت و خشونت» ـ را که در نیلگونِ «زمانه» شنیدم و دیدم، یادِ مفهومِ «خودِ مفصل‌بندی‌شده»‌ی استوارت هال افتادم. سن، می‌گوید که انسان‌ها در بسیاری موارد هویّت‌های‌شان را انتخاب می‌کنند و در ضمن در مواقعی خاص، از میان هویّت‌های چندوجهی و چندبعدی‌شان یکی بارز و برجسته می‌شود.

هال همین‌ها را در مفهومِ «هویّت (یا خود) مفصل‌بندی‌شده» خیلی خوب نشان می‌دهد. او معتقد است که هویّت‌ها خیلی وقت‌ها متناقض هستند و بنابراین، هم‌دیگر را میان‌بر می‌زنند یا جابه‌جا می‌کنند. مثالی که هال می‌آورد، خیلی جالب است. او، کلارنس توماس (رییس عالی دادگاهِ آمریکایی-آفریقایی با عقاید سیاسی محافظه‌کارانه) را مثال می‌آورد که از سوی انیتا هیل (زنِ سیاه‌پوست و همکارِ پیشینِ قاضی توماس) به آزار و اذیت جنسی متّهم شده بود. هال، می‌گوید که دیگرانی که از حادثه مطّلع می‌شدند بسته به این‌که کدام وجه هویّتی‌شان را بارز و هویدا می‌ساختند، واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دادند.

بعضی سیاه‌پوست‌ها به خاطر زمینه‌های نژادی از توماس حمایت کردند؛ دیگران، با استدلال‌های مربوط به امور جنسی در مقابلش ایستادند. زنان سیاه، بسته به چربیدن «سیاه» یا «زن» در هویّت‌های‌شان تقسیم شدند. مردانِ سیاه هم بسته به جنس‌گرابودن یا لیبرال‌بودن، تفکیک شدند. مردانِ سفید هم نه تنها بسته به دیدگاه سیاسی‌شان که بسته به تعیین هویّت‌شان تقسیم شدند. مهم این بود که در تعیین هویّت‌شان، جنس‌گرابودن غلبه داشت یا نژادگرا بودن. زنانِ محافظه‌کار سفیدپوست، از توماس حمایت می‌کردند، نه تنها به خاطر زمینه‌های سیاسی، بلکه به خاطر مقابله‌شان با فمینیسم. سفیدپوست‌های فمینیست ـ اغلب آزاداندیش در مورد نژاد ـ به دلیل موارد جنسی در مقابل توماس جبهه گرفتند. و به این دلیل که قاضی توماس عضو سرآمدان قضایی و انیتا هیل، در زمان شایعه، کارمند میانی بود، موضوعاتی مرتبط با موقعیّت طبقه‌ی اجتماعی هم در این مباحث دخیل بود.

همه‌ی این‌ها ریشه در این موضوع دارند که به قول لاک‌لاو هیچ پیوند اجباری بین مفاهیم گفتمانی وجود ندارد. پیوندهای ساختگی، موقّتی هستند. این مفاهیم، با پیوندهای ضمنی یا آشکاری که از سوی قدرت، یا سنّت پدید آمده‌اند، در مجاورت هم قرار گرفته‌اند و اصطلاحاً مفصل زده شده‌اند. مفهوم مفصل‌بندی اشاره می‌کند که می‌توان به آن جنبه‌های زندگی اجتماعی (برای مثال هویّت‌ها) که به آن‌ها به عنوان امور ابدی و واحد فکر می‌کنیم، به مثابه‌ی تثبیت ویژه‌ی موقّتی حاصل امر تاریخی یکتا یا بستار معنایی دل‌به‌خواهی بیندیشیم.

هال اشاره می‌کند که مفصل‌بندی ارتباطی‌ست که می‌تواند یکتایی دو مؤلّفه‌ی متفاوت را در وضعیّتی عینی پدید آورد. یگانگی آشکار هویّت در حقیقت، مفصل‌بندی مؤلّفه‌های مجزّا و متفاوت است که تحت شرایط فرهنگی و تاریخی دیگر، ممکن بود به طرق دیگر مفصل‌بندی شوند. از آن‌جا که هیچ پیوندِ خودبه‌خودی بین گفتمان‌های هویّت (طبقه، جنسیّت، نژاد، سن و ...) وجود ندارد، آن‌ها می‌توانند به شیوه‌های گوناگون به هم پیوند زده شوند. بنابراین، همه‌ی مردانِ سفیدپوستِ طبقه‌ی متوسّط در هویّت و هویّت‌یابی مشابهی سهیم نیستند؛ همان‌طور که همه‌ی زنان سیاه‌پوستِ طبقه‌ی کارگر.

یکسالگی هزارتو با تمِ نوشتن

در گیر و دارِ امتحان و کار و با چاشنی سرماخوردگی، آمدم بگویم که هزارتوی نوشتن منتشر شد. یک‌سالگی هزارتو مبارکمان باشد و امّید که هزارساله شود. در سال نخستِ هزارتو، در نیمی از شماره‌ها، همراهش بودم، به قرار پایین:

شماره‌ی هفتم: تردید ـ تردید و یقین؛ چند بندِ کم و بیش پراکنده (دوستش داشتم. موضوعی بود که سالها و بارها فکر کرده بودم بهش: اخلاق تردید.)
شماره‌ی هشتم: جنگ ـ جنگ‌هایی که «جنگ» نیستند (از کلاوزویتس تا بودریار و گاراژ سرکه‌ای‌ها.)
شماره‌ی نهم: رسانه ـ ما تله‌ویزیون را زندگی می‌کنیم (تله‌ویزیون، منشِ انتشار و حواس‌پرتی. شد بن‌مایه‌ی ایده‌ی اصلی نوشته‌ی شماره‌ی بعد.)
شماره‌ی دهم: تصویر ـ هرجا تصویری هست، اخلاق نیست (اخلاق، موضوع مهمِ من است. نوشته‌ای که به نسبت بحث و جدل بسیار برانگیخت. حیف که فرصت بحث خوب را بخاطر کمی زمان، از دست دادم؛ خصوصاً بحث با دوستان عکّاس و به‌ویژه آرش عاشورنیا را در انجمن بحث سایتِ عکّاسی. دیدِ دوستان عکّاس از سوی دیگر قضیّه برایم جالب بود.)
شماره‌ی یازدهم: نوستالژی ـ سلطه و گفتمان نوستالژی (نوستالژی بهانه‌ای برای سلطه‌ورزی. دوستش داشتم.)
شماره‌ی دوازدهم: نوشتن ـ نوشتن: تصوّر بشر از تقدیر خودش (بهانه‌ای برای تجلیل از خودمان برای نوشتن وبلاگ‌هایمان؛ گرامی‌داشت خودمان برای نوشتن یادداشت‌هایمان)

وقتی هویّت را در نام می‌جوید

علیرضای عصّار در آلبوم جدیدش ترانه‌ای دارد که شعرش درباره‌ی خلیج فارس است و گمانم سراینده‌اش افشین یداللهی باشد. شعر این‌طور آغاز می‌شود که «وقتی که ایران هست، خلیج یعنی فارس / تاریخ می‌لرزد از خشمِ قومِ پارس». بیتی از شعر ـ که می‌گوید: «وقتی هویّت را در نام می‌جوید / هر بی‌نشان ناچار صد یاوه می‌گوید» ـ به جدال بر سرِ نامِ خلیجِ فارس ارجاع دارد و به نظرم جالب می‌آید.
چرا جالب؟ چون تا جایی که می‌دانم هویّت، سراسر نام است: دعوا اتّفاقاً بر سر این است که هم‌میهن‌هامان رادر شمال غربی کشورمان ـ و دیگر مناطق ـ «ترک» بنامیم یا «آذری»؟ آن‌طور که فهمیده‌ام کسانی‌که بیشتر به سرِ طیفِ جدایی‌خواه و استقلال‌طلب نزدیکند، مصرّند که «ترک» باشند و نه «آذری» و برعکس، کسانی که معتقدند این مردمان از قومی ایرانی هستند، «آذری» می‌خوانندشان. هویّت قومی، برساخته‌ای گفتمانی‌ ـ یا توصیفی زبانی ـ است و به همین دلیل بازنماکننده است و نه بازتابِ حالتی جوهری. بازنمایی فرهنگی ـ مثلاً در شکل نام ـ سراپا سیاسی‌ست؛ چراکه ذاتاً با مسأله‌ی قدرت پیوند دارد. در حوزه‌ی فرهنگ، ستیز بر سر برداشت‌ها و تفسیرهای متفاوت از جهان است و معناها ـ که پایه‌ی تفسیرها هستند ـ در درون الگوهای قدرت شکل گرفته‌اند و بقای گونه‌های خاصّی از قدرت را ممکن می‌سازند. خلاصه این‌که اتّفاقاً سیاستِ فرهنگ ـ و سیاستِ هویّت ـ چیزی نیست جز «قدرت و توانِ نامیدن» (سیاستِ نامیدن)، «قدرت بازنمایی فهمِ متعارف» و نیز، «قدرتِ خلقِ روایت‌های رسمی».
برخلافِ بیتی که عصّار می‌خوانَد « جز این اگر باشد، خلیج آبی نیست / بی‌سایه‌ی ایران، غیر از سرابی نیست»، به گمانم خلیج، همیشه آبی بوده. آن‌چه مهم است، سایه‌ی ایران نیست؛ اتّفاقاً دقیقاً نامِ ایران است. و برخلافِ بیتی که می‌گوید «چیزی که در صلح است، از جنگ می‌خواهد / قدرت اصالت نیست، فرهنگ می‌خواهد» دستِ پایین در این مورد اصالت در قدرت است. امّا نه قدرتِ عریانِ سیاسی؛ بلکه قدرتی که در سیاستِ فرهنگ و در شکلِ «نام» بازنمایی می‌شود. که اگر غیرِ این بود عصّار در مقدّمه‌ی همان ترانه، پشتِ هم نام‌ها را ردیف نمی‌کرد که:
در جهان، فرمانِ کوروش اوّلین منشور بود / سر به تعظیمش سراسر بابل و آشور بود
سینه‌ی اسپارت را تا قلبِ یونان چاک کرد / پشتِ بخت‌النصر را ساییده و بر خاک کرد

و اگر چنین نبود، نمی‌گفت ما پاسدارِ «نام» پارسیم:
ما از اسلاف همان خونیم از آن ریشه‌ایم / پاسدارِ نامِ پاکِ پارس تا همیشه‌ایم

خلاصه این‌که، هویّت را دقیقاً باید در نام جستجو کرد و برنده، کسی‌ست که پاسدارِ نام‌ها باشد. فرهنگ، عرصه‌ی قدرت است: قدرت‌ورزی بر سرِ نام‌ها.