« November 2005 | Main | January 2006 »

همبستگی جعلی

همونطور که پیشنیاز پیامبری، چوپانیه؛ بنظر میاد که پیشنیاز قدّیس شدن هم تو فرهنگ مسیحی این باشه که قدّیسِ آینده در خونواده‌ای مرتبط با تجارت خصوصاً بازرگانی پارچه بزرگ شده باشه :) برای این همبستگی جعلی جز سن فرانسیس و مادر ترزا، یکی دو نمونة دیگه هم بچشمم خورده.

به دَرَک؛ ولی میکشمت!

بعدِ اینکه «به جهنّم» رو نوشتم – و خصوصاً این اواخر – ترانه‌های فارسی خیلی بیشتر از قبل، «ضدّ عاشقی» شده‌ان. بعضی از نمونه‌ها دیگه واقعاً جالب‌ان و ترغیب میکنن آدم رو که پیگیریشون کنه. این هم نتایج بعضی پیگیریها که البتّه به مدد دوستان ممکن شد:

۱- شدّت پیدا کردن
اوایل رضا صادقی ‌میخوند «حالا که بی‌وفاییه؛ ما بی‌وفاتر از همه» و «عاشقی‌ها رو هم دیدیم، به هوسه، یه‌بار بسه» و دستِ آخر «غم دیگه بسّه نازنین، هرکی نموندش به دَرَک!»
حالا میخونه «بابا بیخیال دیگه ناز کردنم حدّی داره» و «روتُ کم کن، دیگه تحفه هم که نیستی به خدا» و «راستشُ بخوای، دیگه خسته شدم، رک بگمت / به دلم نشسته بودی، گندیدی بریدمت» و «گفته بودم نَفَسی برام، میرم تا آخرش / نفسی که حرمتم رو بگیره، میبرّمش» یا «واسه رو کم کنیت هم شده، سراغت نمیام» و دستِ آخر اینکه «قاطی کردم بد رقم میخوام که قیدت بزنم / میخوام این دندون عاریه رو از تَه بکنم» !

۲- از پایین تا بالا، از مرد تا زن
این‌روزها، افشین – بقول دوستان، خیلی خالطور – میخونه «دیگه برام مهم نیست، نبودنت کنارم / من بیخیالت شدم، حوصله‌اتم ندارم» و «دیگه اَزَت بدم میاد، پیشم نیا عروسک / بهونه‌گیر اخمو عروسکِ بی‌نمک» و «حالا که نیستی پیشم، درد و غمی ندارم» یا شهرام کاشانی میگه «اگه یه روزم به عمرم بمونه، گریه‌اتُ در میارم» و لیلا فروهر: «اگه دوسِت ندارم، حقّته، حقّته / هرچی بروزت بیارم، حقّته، حقّته / تلاقی این هم بیوفایی / پا روی قلبت بذارم، حقّته، حقّته» و «هر کاری کردی تو با روزگارم / هزار برابر سرِ تو میارم»
یه کم باز بقول دوستان باکلاس‌تر، مرتضی مفرّحی اینطور میخونه «داری میری و من هم «اینجا بمون» نمیگم / بی تو دلم یه دریاست، اینطوری جون نمیدم» و «دلم رو پس میگیرم، یه وقت نگی محاله / با این همه دو رویی، با تو بودن خیاله» و «یه روز دلت میگیره، میای پیشم دوباره / با خنده میگی این هم بازی روزگاره / اونوقت میگم که من هم، حال دلم خرابه / سر به هوا شده باز، حوصله‌اتُ نداره»
دستِ آخر، گوگوش – اینبار خیلی باکلاس‌تر و با استعاره و بازی زبانی : «باید از سنگر بی‌سنگِ تو برمیگشتم / از مدارِ عشقِ کمرنگِ تو برمیگشتم / باید آن شب که فروتنانه در میدانت / منِ من کشته شد، از جنگ تو برمیگشتم» «باید از جنگ تو با هرچه که از من مانده / ترکِ اسب دست و پا لنگِ تو بر میگشتم / عشق تو لحنِ بدِ سیلِ مصیبت‌بار است / باید از لحن بدآهنگِ تو برمیگشتم»

۳- چهره‌های جدید؛ صداهای نو
ولی بشنوید از این دو کشف آخری که ژانر جدیدی در ترانه‌های فارسی این‌روزهاست گویا و اصولاً از هر پنج تا ترانه، چهارتایش با این تم و مضمونه. از همه صریح‌تر علی حسینی (؟) برای خانم طلایی که گویا «یاغی شده / رفته برام ساقی (!) شده»، اینطور خونده: «آخ که عجب رویی داری / بازم میگی دوسَم داری / خودم دیدم – بابا خودم دیدم / لب روی لبهاش میذاری / چرا نمیگی راستشُ / که غیر من یاری داری / من میدونم – من میدونم / تو دیگه دوسَم نداری / جل و پلاساتُ ببر / بیرون ز خونة دلم» چراکه «گریه و التماسِ تو قشنگی خیالمه / کشتن و آتیش زدنت، آخرِ عشق و حالمه» و از همه صریح‌تر «پشتِ سرم گفتی که من، درگیر و قاطی پاتیَم / تُف به مرامت عوضی، از سرتم زیادیم»
یا محسن چاوشی: «میکشمت اگه یه روز با غریبه ببینمت / گل منی نمیذارم دست غریبه بچیندت / گولم زدی امّا بدون یه روز سراغ تو میام / با خنجری تشنه واسه سینة داغ تو میام» و «قانونِ تو، تو عاشقی هوسه / میکشمت دستم بهت برسه» چرا؟ چون «دو ته‌سیگار مونده رو میز / یه ماتیکی، یکی تمیز / گفتی به من تنها بودی / کی بوده پس اینجا عزیز؟» و «نفس‌نفس میزنم و از دور تماشات میکنم / رفتی با اون مرد غریب، ندیدی نگات میکنم»

نمونه، خیلی زیاده. خلاصه کنم که بنظرم، این موضوع واسه بررسی در حوزة جامعه‌شناسی ادبیات و مطالعات فرهنگی در حیطة هنر عامّه‌پسند خیلی بکر و قشنگه. خودم، هنوز با ایده‌هایی که تو «به جهنّم» طرح کردم، موافقم... فقط حیف که ایده‌ان! :) اون چیزی هم که الان برام جالبه اینه که «به درک» داره جاش رو میده به اینکه، به دَرَک که رفتی، ولی حواست باشه که «میکشمت، دستم بهت برسه» و به این سادگیها نمیتونی از چنگم در بری: «درسی بدم تو قصّه‌ها بیارن / ابرای آسمون برات ببارن» . خلاصه اینکه آتیشت میزنم؛ «تو منُ نشناختی»، «اگه یه روزم به عمرم بمونه، گریه‌اتُ در میارم»!

راز

پیام، میانة سخنرانی چهارشنبة گذشته‌ش دربارة دریدا، وقتی میخواست دربارة دیکانستراکشن شروع به صحبت کنه، از ناباکوف نقل کرد که «لولیتا مشهوره؛ نه من.» همونموقع به دوستام گفتم که «راز معروفه؛ نه من ;)» (البتّه بمانَد که سینا چه جوابی داد!)
خلاصه اینکه یه سال دیگه از نوشتن «راز» گذشت و گمونم وارد پنجمین سال زندگیش شد... مبارکه؟! نمیدونم، شمس اگه بود – قبلاً هم گفته‌م – پاسخ میداد «مبارک شمایید!» (البتّه زبونم لال، نه اون مبارک سیاه‌سوختة نمایشهای سیاه و خیمه‌شب‌بازی.) و ادامه میداد «ایام میآیند بر شما تا مبارک شوند. پس از شما مبارک باد ایّام را!» خلاصه اگه چیزی این وسط مبارکه، شمایین. :)

حال حرف جدّی ندارم. اگه دنبال حرف جدّی میگردین، از طرف من، بخشی از پردة سوّم هملت رو که گفتگوی بین هملت و گیلدنسترن رو روایت میکنه، بخونین؛ اونجایی که هملت میگه: نی‌زدن مثل دروغ گفتن میمونه... و اونجایی که میگه: میخواستی از راز من پرده برداری؛ میخواستی با زیر و بم‌ترین نواهام برات آواز سر بدم؛ اشتباه هم نکردی، کلّی نغمه و ترانة دلنشین تو این ساز هست، ولی این تویی که نمیتونی صداش رو درآری... و اون جملة طلایی آخر: من رو هر سازی که میخوای بدون؛ مطمئناً میتونی فرسوده‌ام کنی، ولی نمیتونی بنوازیم!
چرا این بخش رو بخونین؟ نمیدونم؛ بعد از اینکه زحمت کشیدین و این بخش رو پیدا کردین، خودتون هم نفسیرش کنین و ربطش رو بیابید. اتّفاقاً آدمهای کلّه‌گنده‌ای این بخش رو تفسیر کردن... شما هم نفر بعدی. اینجوری کار من هم راحت میشه. :)

انسان دانشگاهی

وقتی روز تعطیل کارهای دانشگاه را انجام میدهی، بدون هیچ دلیلی دلت میخواهد بخشی از انسانِ دانشگاهی بوردیو را بخوانی. مثلاً آنجایش را که میگوید استادان سابقه‌دارتر نباید اجازه دهند که اعضای تازه‌وارد خیلی زود مستقل گردند؛ امّا در ضمن نباید آنها را چندان سرخورده سازند که در صدد رقابت با آنها برآیند. تعداد و حیثیّت زیردستان، به بالا رفتن حیثیّت استادان جاافتاده کمک میکند. از این گذشته، تعداد زیاد دانشجویان یک استاد، دانشجویان دیگر را به سوی او میکشانَد.
و بله، «سرمایه»، «سرمایه» میآورد...

پ.ن. میدانید که یکی از نقدهای مهم بر آرای بوردیو – همانطور که خودش هم میپذیرد و میگوید قرار بر صدور قانون فراتاریخی نیست – «فرانسوی» بودن نظریه‌اش است. اینرا گفتم که یک وقت سوء تفاهم نشود: اینها، ربطی به اساتید و دانشگاههای ایرانی ندارد؛ حالا، قضاوت را دربارة اینکه اینجا وضع بهتر است یا بدتر، میسپارم به انصافِ خودتان! ;)

تأمّلاتِ گیدنزی دربارة تصادف ساختمان با هواپیما

۱-
مخاطرات دوران مدرن، مثل خودِ جهان مدرن، متراکم شده‌اند. هواپیمایی به ساختمانی برخورد میکند و بیش از صد نفر کشته میشوند: هواپیما – کپسول متراکم انسانها – به ساختمان – کپسول متراکم دیگری از آدمها – برخورد میکند و آدمهای دارا و ندار و متخصّص و غیرمتخصّص یکجا با هم از بین میروند؛ هوا، آلوده است و میلیون‌ها نفر متضرر میگردند: آلودگی هوا، همه را میآزرد؛ از هر قومیّت و وضعیّت اقتصادی که میخواهند باشند. «دیگران»، دیگر وجود ندارند. همة ما میتوانستیم داخل هواپیمای سی-صد و سی باشیم؛ همانطور که همه‌مان هوای آلودة تهران را دیروز نفس کشیدیم. دوستانِ ژورنالیستِ ما دوستانشان را از دست دادند و چه بسا، دوستانِ ما یا خود ما در آن پرواز میبودیم و حالا روی تخت بیمارستان یا در سردخانة پزشکی قانونی دراز کشیده بودیم. شاید خانة ما یکی از آپارتمانهای همان ساختمان بلندی بود که در آتش سوخت.*

۲-
جهان، فشرده شده. ارّابه و گردونة هولناک جهانی‌شدن، دیوانه‌وار جلو میرود. جهانی‌شدن، همان ارّابة هندیهاست که بتها را سوارش میکردند و به پیش میراندند و بت‌پرستهای مشتاق، برای تبرّک، نزدیک ماشین حامل بت میشدند و زیر چرخهایش له و لورده میگشتند. جهان، فشرده شده و منابع و خدمات، دیگر تحت نظارت محلّی نیستند. بسیاری تکنولوژیها، در دستان ما نیست. هواپیمای ما – این مظهر جهانی‌شدن که فاصله‌ها و مکان‌ها را به زمانِ اجتماعی استاندارد تبدیل میکند – نیاز به قطعات و خدماتی دارد که در جای دیگری از این جهان «کوچک» تولید میشوند و ما، محرومیم از آنها.**

۳-
امروز، سرایدار خانه‌مان میگفت هرسال «باید» یکی دو تا حادثة اینچنینی رخ بدهد. مردم، در برابر فهرست بزرگ مخاطرات دورة مدرن، کرخت شده‌اند. ما به انواع مخاطرات آگاهیم و حتّی فهم عام، درک میکند که مهارت تخصّصی – پزشکی، سیاست، فن و ... – محدودیّت دارد و این نظامها، دربارة پیامدهای اقتباس از اصول تخصّصی خودشان، تخصّصی ندارند. آنقدر خطر دیده‌ایم که لاینحل بودنشان برایمان عادّی شده: ماشین را ساخته‌اند که تصادف کند؛ برق را که بگیرد؛ انتخابات را که تقلّب کنند؛ مرغ را که حامل آنفلوآنزا باشد و گاو را که مجنون شود و آدم را که بمیرد و البتّه، هواپیما را ساخته‌اند که سقوط کند... امیرِ معاونِ نیروی زمینی میگفت که این حوادث، طبیعی‌اند.

۴-
پیش از پروازهایمان – با پیشرفته‌ترین وسایل حمل و نقل – مهماندار، دعای پرواز میخوانَد. سرنوشت، پا در دنیای مدرن میگذارد؛ چراکه، دین، حتّی در دنیای مدرن، تحمّلِ بی‌اطمینانیهای مخاطره‌آمیز را آسانتر میکند. در دنیایی که با مخاطره‌های دست‌سازِ بشر، سرِ پا شده، ظاهراً نباید دیگر جایی برای دخالتِ آسمانی بمانَد. ما، حالا میدانیم که نه تنها ممکن است کارها در مسیر نادرست طی طریق کنند؛ بل، میدانیم که نمیتوانیم چنین احتمالی را حذف کنیم. اینطور، آنجا که سیطرة دین سنّتی سست میشود، تصوّرات مربوط به سرنوشت، یکسره ناپدید نمیشوند: سرنوشت باز میگردد. رئیس‌جمهور از عمرة مفرده، شهادتِ کشتگان را تسلیّت میگوید.

۵-
ما، در ایران، از مخاطرات دنیای سنّتی نگسسته، خطرهای دنیای مدرن را بیشتر از هر کشورِ پیشرفتة دیگری احساس میکنیم.... ولی، از مزایایش بی‌بهره مانده‌ایم. اینجا، همه چیز وارونه‌ست.***

------
*- برای همین است که استادم دکتر کاشی، مرگ را دوباره تجربه کرده. چرا که اویی که مرده، یکی از ما بود.
**- همة ما به هم مربوطیم. جنگ‌افزارِ بالقوّة ما، خطری‌ست برای آنها. همانطور که بحران نفتی ۱۹۷۳ متأثّرشان کرد.
***- متن را بی‌هیچ علامتِ تعجّبی نوشتم. هرجایش دوست داشتید، مجازید علامت تعجّب بکارید. خودم سر تا پایش را به طعن و طنز خواندم!

سینا

به یادِ سینا