« زبان یک، زبان دو | صفحه اصلی | فرهنگ و قدرت »

فوت و فن نگارش علمی!

بگذارید واقعیتی را برایتان بازگو کنم. مطمئنم که در طول تحصیلتان آموزگارانتان در اینباره برایتان بسیار گفته‌اند که نگارش علمی چیست و چطور باید متن علمی نوشت. امّا هیچکدامشان بهتان فوت و فن اصلی و نهایی را نگفته‌اند. نه اینکه نگران این بوده‌اند که زیریک‌خمشان را بگیرید و رودستشان بلند شوید؛ بیشتر خجالت می‌کشیده‌اند مستقیم و روراست این مادرِ همه‌ی فنون نگارش علمی را بهتان بگویند. می‌خواستند خودتان عاقل باشید و بفهمید. امّا آدم پرده‌در و پررویی که من باشم، بی‌هیچ شرمی و بی‌توقّع هیچ چشمداشتی مادرفنّ همه‌ی فنون نگارش علمی را یادتان می‌دهم:

تمام توان و نیروتان را کناری بگذارید؛ یک حالتِ افسرده‌طوری بگیرید؛ قرص خواب‌آوری بخورید و همین‌که چشمتان گرم شد، موسیقی بی‌حالی پخش کنید و تلاش کنید «حوصله‌سربَر بنویسید»؛ خلاص.

وقتتان را تلف نکنید: به داروخانه بروید و قرص‌های خواب‌آور ملایم – نه فیل‌افکن – بخرید و بایگانی موسیقی کلاسیک‌تان را بازبینی کنید و چندتایی از بی رمق‌هایش را گلچین کنید. قرصی بالا بیندازید و یکی از آن چند تا موسیقی بی‌حال را روی تکرار بگذارید و از همین حالا دست به کار تمرین شوید. در وهله‌ی اوّل از تبدیل نوشته‌های روزمره به متن علمی شروع کنید و قدم‌به‌قدم سراغ اندیشه‌های پیچیده‌تر بروید.

تمرین / نمونه‌ی نخست— نوشتار پایین را علمی کنید: هنوز اولین لیوان چایی صبحانه‌ام را تمام نکرده‌بودم که از پنجره، زن خوشگل جوانی را دیدم که از خانه‌ی روبرویی بیرون می‌آمد. با خودم فکر کردم دختر جوان آن ساعت صبح در خانه‌ی همسایه‌ی من چه می‌کند؟

جوابتان می‌تواند چیزی شبیه به این باشد: زنی بیست و سه ساله که طبق یافته‌های دیگر پژوهشگران (نبوی ۱۳۷۵، جونز و همکاران ۲۰۰۷) معیارهای غالب جامعه‌ی مردسالار سنّتی ظاهر او را زیبا ارزیابی می‌کند، ساعت هشت و پنج دقیقه‌ی بامداد از خانه‌ای با زیربنای ۳۰۰ متر مربّع که در یکی از محلّه‌های متوسّط شهر واقع شده خارج شد.

آموزه‌ها: (۱) قید همه‌ی «من»ها و ضمایر اوّل شخص را بزنید. هیپی‌بازی که نیست؛ علم است! نوشته‌تان هرچقدر غیرشخصی‌تر باشد، حوصله‌سربرتر، بی‌طرف‌تر و در نتیجه علمی‌تر می‌شود. (۲) هیچ حرفی از پژوهشگر و نویسنده نباید در میان باشد بجز دیگر پژوهشگران که باید یک تاریخی جلویشان گذاشت. حتی اگر آن دیگر پژوهشگران خودتان باشید، به خودتان ارجاع بدهید و تاریخ هم یادتان نرود. شماره‌ی صفحه هم اضافه کردید که چه بهتر. حوصله‌سربرتر میشود و علمی‌تر. (۳) تفسیر؟ احساسات؟ خدا بدور! تو چه کاره‌ای که گمان میکنی کسی زیباست یا زشت؟ (۴) عدد بیاورید: می‌خواهد سن و سال موضوع تحقیق باشد؛ زیربنای خانه باشد؛ ساعت مشاهده باشد؛ یا تاریخ نشر پژوهشهای دیگر. آنقدر عدد و رقم بیاورید که خواننده سِر شود و دیگر از یکجایی به بعد حوصله نکند به عددها نگاه کند و همین‌طوری از رویشان بگذرد تا ببیند (می‌بیند؟) حرف حسابتان چیست. (۵) پس‌زمینه؟ حاشا و کلا! آن‌وقت اگر پس‌زمینه‌ی تحقیق معلوم باشد چطور می‌خواهید ادّعا کنید که نوشته‌تان تعمیم‌پذیر است؟ مشاهده‌ی شما باید در یک فضای بی‌نام و نشان اتفاق افتاده باشد تا بشود تعمیمش داد. نوشته‌ی غیرتعمیم‌پذیر هم که می‌دانیم و لازم به یادآوری نیست که به درد لای جرز می‌خورد. به چه درد کسی (البته غیر از خودش و اطرافیهایش) می‌خورد که این یک خانم جوان کی از خانه‌ی کی خارج شده؟ باید جوری بنویسیم که از آن به بعد همه‌ی خانم‌های جوان هر روز همان ساعت از همه‌ی خانه‌های دنیا با آن زیربنای خاص خارج شوند! نوشته‌مان باید دردی از دردهای همه‌ی مردم دنیا دوا کند یا نه؟ (۶) شرط اصلی حوصله‌سربربودن کُشتن هر جور حس کنجکاوی‌ست. به تو چه که موضوع نوشته آن ساعت آنجا چه می‌کند؟ فضولِ مردمی؟ اگر خیلی برای هدف نوشته‌ات ضروری‌ست، برو چند تا مصاحبه بکن و بدون اینکه نظر کسی را بر کس دیگری ترجیح بدهی یا تحشیه بر یافته‌هایت بزنی، نتایجش را همین‌طور علمی و بی‌طرفانه گزارش کن تا خوب حوصله‌ی خواننده‌ات سر برود.

روش من تضمینی‌ست. هرقدر بیشتر تمرین کنید و در ضمن نوشته‌های حوصله‌سربر بخوانید و با مهندسی معکوس تلاش کنید آموزه‌هایش را استخراج کنید، موفق‌تر می‌شوید. البتّه بعد از مدّتی نسبت به قرص‌های خواب‌آور ایمن می‌شوید. ولی اگر تا آن‌موقع خوب تمرین کرده باشید، نگرانی ندارد. به‌جای بالابردن «دوزِ» قرصتان، چند تا از نوشته‌های قبلی‌تان را بخوانید... همان کارکرد را دارد.