« در باب خودبسندگی چیزها | صفحه اصلی | قهوه‌ی موج سوّم در آشپزخانه‌ی راز »

در باب نایابی عاشق «اصیل»

هفته‌ی پیش، شبی، وقت خوردن شام، من و سیما و دو دوست عزیز درباره‌ی عشق بحث می‌کردیم. در این بحث، پرسشی که برای من اهمیت داشت این بود که بدانم کدام اوّل می‌آید: گفتمان عشق یا عاشق: آدمی‌زاده اول عاشق می‌شود و بعد عشقش را در واژه بیان می‌کند یا اول عشقش را در واژه بیان می‌کند و بعداً عاشق می‌شود؟

جک گودی - انسان‌شناس مشهور بریتانیایی - در مقاله‌ی «عشق، شهوت و سواد» این موضوع را - در زمینه‌ای دیگر - بحث می‌کند. گودی کمابیش معتقد است که عشق به معنایی که امروزه روز می‌شناسیم، بی نوشتن ممکن نبوده و حاصل کلمات است. او می‌نویسد «بیان روی کاغذ اثر برگشتی مهمی روی عواطف مردم داشته. واژه‌های روی کاغذ تنها بیان‌گر عواطف همین حالا موجود نیستند؛ بلکه این عواطف را در یک فرایند بازتابانه می‌سازند و گسترش می‌دهند.» گودی به نقل از استاندال در سرخ و سیاه می‌نویسد «در پاریس، عشق زاده‌ی داستان عاشقانه‌ست.»

اما چرا پذیرفتن اینکه ما اول از عشق می‌گوییم - یا از عشق می‌خوانیم یا برایمان از عشق می‌گویند - و بعد عاشق می‌شویم، سخت است؟ (در بحث چهارنفره‌ی ما این موضوع - به جدی و شوخی - به چند شکل رد می‌شد و پذیرفتنش دشوار می‌نمود: یکی اینکه مردها اینطور هستند، وگرنه زنها واقعاً عاشق هستند!) قضیه اینجاست که تصور ما از آدمی‌زاده‌ی اصیل و اخلاق‌مند و سالم و روراست، کسی‌ست که از بیرون تأثیر نمی‌پذیرد: انگار هر کس یک هسته‌ی درونی دارد که فردیّتش را تشکیل می‌دهد و آدم اصیل (در هر معنایی) کسی‌ست که احساسات و عواطفش از این هسته‌ی اصیل دست‌نخورده بیرون بیاید. آدم خوب (باز در هر معنایی) کسی‌ست که هسته‌ی معنوی درونش تحث تأثیر امور مادی - یکی واژه‌ها و کلمه‌ها - نباشد. اگر‌ «چیز»های بیرونی نقشی در هویت آدمی‌زاده داشته باشند، او دیگر اصالت ندارد و مثلاً در بحث ما دیگر عاشق اصیل نیست. به عبارت دیگر، ایدئولوژی زبان ما می‌گوید که کار زبان - به عنوان ابزاری شفاف و خنثا - تنها و تنها انتقال معنایی‌ست که از درون فرد می‌آید و اگر دخالتی در ساختن آن هسته‌ی درونی و آن معناها بکند، فرد دیگر اصالتش را از دست می‌دهد. یا اگر بخواهیم به بحث خودمان برگردیم: عاشق باید اصالتاً عاشق باشد و نه اینکه بعدتر عاشق بشود. این تصور از عشق، آنطور که گودی نشان می‌دهد، از نظر تاریخی دقیق بنظر نمی‌رسد. خیلی وقت‌ها واژه‌ها - یا چیزها - آدم‌ها را عاشق می‌کنند. همانطور که در «دور از اجتماع خشمگین»، بالدوود - که روحش از همه جا بی‌خبر بوده - بعد از گرفتن یادداشت بازی‌گوشانه و عاشقانه‌ی بتشابا، همان عاشق سینه‌چاکی می‌شود که او می‌خواهد. واژه‌ها - بویژه واژه‌های نوشتاری - آدم‌ها را می‌سازند. گودی درباره‌ی پیوستگی کلمات و عشق رمانتیک می‌نویسد:

می‌توان گفت موضوع عشق [آنکه شعر عاشقانه برایش نوشته می‌شود] مطابق تعریف از شاعر فاصله دارد - و توجّه کنید که ارتباط از راه دور و با فاصله از ویژگی‌های نوشتن است. برای ترابادورها [شاعران بزمی دوره‌گرد اواسطِ سده‌های میانی] عشق شیفته‌وار [کُرتلی لاو؛ عشق پنهانی بیرون از دایره‌ی زناشویی] که بعدها عشق رُمانتیک خوانده شد، همواره عشق فاصله‌دار [لَـموغ دُ لـُن] - در هر دو معنای فیزیکی و اجتماعی‌اش - بود. مخاطب - عموماً زن - در لحظه‌ی سرودن شعر غایب است و بنابراین این تمایل وجود دارد که به چیزی آرمانی و به کمالی مطلوب تبدیل شود. احتمال این‌که کسی بگوید «عشق من همچون گُل سُرخی زیباست» وقتی بیشتر است که معشوق حاضر نباشد؛ هرچند این‌دست واژه‌های نوشتاری ممکن است بعدتر داخل واژگان خطاب مستقیم در گفتار شوند. در بیشتر جوامع غربی، گفتمان عشق دربردارنده‌ی آرمانی‌سازی - اغلب از نوع استاندارد - است. فرد مفاهیم استاندارد را اغلب از عباراتی به عاریه می‌گیرد که دیگران پیشتر - عموماً در ادبیات - گسترش داده‌اند. افراد عموماً گفتمان عشق را نقل قول می‌کنند، نه ابداع.