« رُسوایی | صفحه اصلی | خستگی نظری! »

اتوبوسی به نام هوس

مینئاپولیس از نظر علاقه‌ی مردمانش به نمایش، شهر عجیبی‌ست. نصابِ بیشترین سرانه‌ی صندلی تئاتر بعد از نیویورک – در واقع برادوی – متعلّق به مینئاپولیس است. به فراوانی پیش می‌آید که بیشتر صندلی‌های همه‌ی نمایش‌های شهر در شبی معمولی در وسطِ هفته فروش رفته باشند. پریشب با سیما «اتوبوسی به نام هوس» را در گاتری دیدیم (پیوند به صفحه‌ی نمایش در وبگاه گاتری). آنها که اجراهای مختلف نمایش را دیده‌اند، اجرای اخیر را فوق‌العاده ارزیابی می‌کنند. به‌ویژه بازی هنرپیشه‌ی نقش بلنچ را منتقدان بسیار ستوده‌اند – که البتّه در کنار طرّاحی صحنه‌ی عالی نمایش واقعاً ستودنی بود. جالب اینجاست که گمان می‌کردیم شبِ وسطِ هفته، آن هم درست بعد از پایان جشنواره‌ی فرینج مینه‌سوتا – که در ده روز بیش از هشتصد اجرا به روی صحنه می‌رود و سالن‌ها عموماً لبالب از تماشاگر است– نباید استقبال از نمایشی که بیش از یک‌ماه‌ست هر شب اجرا می‌شود، زیاد باشد. امّا برعکس برخلاف تصوّر ما، شاید صندلی‌های خالی سالن کمتر از انگشتان دو دست بود.

بگذریم؛ به بهانه‌ی تماشای «اتوبوسی به نام هوس»، بخشی از نامه‌ی تنسی ویلیامز را ترجمه کرده‌ام که به نماینده‌ی کاریش آدری وود نوشته و در آن ایده‌های اولیّه‌اش را درباره‌ی نمایش توضیح می‌دهد. آنها که نمایش – یا فیلم – را دیده‌اند، می‌توانند ببینند که چه اندازه ایده‌های اولیّه‌ی ویلیامز و جزئیات در نسخه‌ی نهایی وجود دارد و چه اندازه، ایده‌هایش در بازنویسی عوض شده‌اند.

هفته‌ی گذشته را – یا شاید کمی هم بیشتر – سخت سرگرم نوشتن بودم و حالا پنجاه و پنج یا شصت صفحه از دست‌نویس اوّل نمایشنامه را تمام کرده‌ام. تا این لحظه چهار اسم مختلف برایش در ذهن دارم: شب‌پره، شبِ پوکر، رنگ‌های اصلی و صندلی بلنچ در کره‌ی ماه. نمایشنامه درباره‌ی دو خواهر از بازماندگان یک خاندانِ برشکسته‌ی اهل جنوب است. خواهرِ جوانتر، استلّا، وضعیّتش را پذیرفته و با مردی از طبقه‌ی اجتماعی فرودست‌تر ازدواج کرده و همراه شوهر عامی خشن امّا جذّابش به یکی از شهرهای جنوبی نقل مکان کرده. امّا بلنچ در بله‌ریو، خانه‌ی ویرانه‌شان، مانده و پنج سال دست و پا زده و تقلّا کرده تا بلکه بتواند نظم امور را مثل سابق نگه دارد. هرچند بلنچ ذاتاً نجیب و طبعاً حسّاس و ظریف است، برای این‌که بتواند از خودش حفاظت کند به مردهای مختلفی پناه برده و شهرت و حیثیتش خدشه‌دار شده. بلنچ در دبیرستانی در شهری کوچک، انگلیسی درس می‌دهد؛ امّا بعد از اینکه با مرد زن‌داری رابطه برقرار می‌کند، عذرش را می‌خواهند و شغلش را از دست می‌دهد. خانه‌ی پدری، بله‌ریو، نهایتاً از دست می‌رود و بلنچِ بینوا و مفلس، دست از تقلّا می‌کشد و به خواهرش استلّا در آن شهر جنوبی پنا می‌برد. بلنچ، برشکسته از تقلّایی بی‌ثمر از راه می‌رسد (ورود بلنچ به شهر نخستین صحنه‌ی نمایش است) و حالا تحتِ قدرت شوهر جوان و خشن خواهرش – رالف – قرار می‌گیرد. موقعیّت جنسی سختی ایجاد می‌شود: ظرافت و حسّاسیّت بلنچ، قدرت رالف را به چالش می‌کشد و او را خشمگین می‌کند و بلنچ با او مقابله می‌کند امّا مجذوب قدرتِ خشنش می‌شود. دوستانِ رالف که شبیه خودش هستند، شب‌های شنبه برای بازی پوکر در خانه‌ی آنها جمع می‌شوند. یکی از مردهای حلقه‌ی دوستان رالف، شیفته‌ی بلنچ می‌شود و بلنچ به خاطر نیاز شدیدش به قدرتی بیرونی، این توجّه را می‌پذیرد. چیزی نمانده که بلنچ برنامه‌ای را که استلّا چیده عملی کند و خشونت و زمختی را پذیرا شود تا بلکه امنیّتش را به دست آورد. امّا رالف – که ناخودآگاه عاشق بلنچ شده – از گذشته‌ی او در شهر کوچک و بی‌آبرویی‌ای که او را واداشته تا مدرسه را ترک گوید، مطّلع می‌شود. بلنچ تظاهر می‌کرده که هنوز شغلش را در مدرسه دارد و پاییز که بشود برمی‌گردد و همین‌طور از دست‌رفتن بله‌ریو را پنهان می‌کرده. رالف، واقعیّت را برای استلًا در شبِِ تولّد بلنچ افشا می‌کند و به عنوان هدیه‌ی تولّد به بلنچ بلیت اتوبوسی هدیه می‌دهد تا به شهر کوچکی که در واقع از آنجا تبعید شده برگردد. دستِ کم سه پایان محتمل وجود دارد:

یکی این‌که بلنچ صرفاً آنجا را ترک کند – بدون اینکه هیچ مقصدی داشته باشد.
دوم اینکه دیوانه بشود.
سوّم اینکه خودش را جلوی قطار باری‌ای بیندازد که غرّش مهیبش در سرتاسر نمایش زیرصدای بدشگونی‌ست.

می‌دانم که اینها که نوشته‌ام محتوای سنگینی‌ست. دارم تا آنجا که ممکن است همزمان با حفظ فضای تراژیک و تأثربرانگیز ذاتی اثر، به نمایش تسکینی از جنس کمدی و تغزل می‌افزایم. بیشتر کمدی را دوستان رالف و درونمایه‌ی جنسی نمایش پدید می‌آورند؛ درونمایه‌ای که شخصیّت تلخ بلنچ، آن‌را موقّر و آسوده می‌سازد. "رفتار" همه چیزِ نمایشی از این نوع است. امّا بعضی از صحنه‌ها همین حالا به قدر کافی بافتِ دراماتیک دارند و بنابراین فکر می‌کنم که همین‌طور ادامه بدهم.

دوستدار، تِن
جمعه بیست و سه‌ی مارس هزار و نهصد و چهل و پنج