« سی سالگی | صفحه اصلی | من لم یشکر المخلوق... »

فاشیست‌های زبان

نقاشی سرآغاز این نوشته، «آزمایش روی پرنده در تلمبه‌ی هوا» است. نگاهش کنید. (برای جزئیات بیشتر اینجا را ببینید و بکاوید.) اثر را جوزف رایت در 1768 کشیده و اکنون در نگارخانه‌ی ملّی لندن نگه‌داری می‌شود. در تصویر، پرنده را – که البتّه برخلافِ بیشتر آزمایش‌های معمول آن دوران، گنجشک نیست و به نظر کمیاب‌تر می‌آید – در محفظه‌ی شیشه‌ای گذاشته‌اند تا آزمایشگر با تلمبه‌ی هوای ابداعی رابرت بویل مفهوم خلاء را با مرگ پرنده نشان دهد. پرنده خیلی زود خواهد مُرد. دور-و-بَر آزمایشگر را آدم‌های گوناگون – پیر و جوان و زن و مرد – گرفته‌اند و آزمایش را – انگار که تَردستی خطیری – نگاه می‌کنند. از میان همه‌ی آنها، حالتِ زن نیمه‌ی راست تصویر جالب‌تر است. او با دست، چشمانش را پوشانده و آزمایش – و مرگ پرنده – را نگاه نمی‌کند. نقّاشی را خیلی‌ها – هم از دیدگاهِ تاریخ مدرنیته و هم از منظر هنری – تفسیر کرده‌اند. برای من، نکته‌ی نقّاشی – که در اوجِ زورِ مدرنیته کشیده شده – در این است که نقّاشی، نسبت زن و آزمایش علمی را نشان می‌دهد. نقّاشی نسبتِ «زن» و «علم» را – آن‌گونه که «باید» باشد – به تصویر کشیده. نقّاشی آن‌چه را زن نباید ببینید و آن‌چه را به او مربوط نمی‌شود کشیده. در برابر به چهره‌ی متفکّر و اندیشمندِ مردِ سمتِ راست که دستش را زیر چانه گذاشته نگاه کنید. نقّاشی ایدئولوژی مدرنیته را داد می‌زند: «علم» کار اوست و نه آن زن. مدرنیته پروژه‌ای بود که با کنارگذاری شروع شد. این کنارگذاری، در ایدئولوژی زبانِ پشتیبان و سازنده‌ی مدرنیته نهفته بود. ایدئولوژی زبان مدرنیته در «جامعه‌ی سلطنتی» انگلستان که نیوتون و بویل و لاک و دیگران عضوش بودند، موج می‌زد. برای شناختِ بهتر این ایدئولوژی خصوصاً خوب است «صداهای مدرنیته»ی بریگز و باومن را بخوانید و ببینید که چطور مدرنیته با خالص‌سازی و کنارگذاری کارش را شروع کرده تا حرف باومن – زیگمونت باومن که در ایران شناخته است و نه ریچارد باومن نویسنده‌ی همکار کتاب – یادتان بیفتد که هلوکاست، اگر نه پیامدِ مدرنیته، دستِ کم نتیجه‌ی منطقی آن بود.

حالا نسبتِ «زن» و «علم» را آن‌طور که در نقّاشی دیدیم – کمی – همین‌طور دلبخواه – گسترش بدهیم. بعد با هم به نقدهایی فکر کنیم که ادّعا می‌کنند هرچند علوم انسانی ممکن است حرفی برای گفتن داشته باشد، با زبانِ پیچیده‌ش سادگی مفاهیمی را پنهان می‌کند که همه می‌دانیم: متفکّر علوم انسانی کسی‌ست که دانشِ عمومی را – که همه می‌دانند – با زبانی پیچیده – که با زبانِ آدمیزادی فاصله‌ی غریب دارد – بیان می‌کند تا خودش را مهم جلوه بدهد. این دسته گاهی ادامه می‌دهند: مگر نه اینکه مخاطبِ اصلی علوم انسانی – و خصوصاً مطالعات فرهنگی و زنان و مشابه اینها – مردم «معمولی» هستند؟ پس چرا نوشته‌های به ظاهر متفکّرهای علوم انسانی برای این آدم‌ها در دسترس نیست؟

پاسخ‌های من و پرسش‌هایم البته، تا حدّی چنین است:

1- به این پرسش فکر کنیم که چرا کسی نمی‌پرسد برای چه آخرین یافته‌های ژنتیکی و اطّلاعات آزمایشگاهی آنها، با زبانی همه‌فهم بیان نمی‌شود؟ چرا آن‌ها – که یافته‌های‌شان لابد با خودِ خودِ زندگی زیستی ما سر-و-کار دارد – در نوشته‌هایشان از اصطلاحات علمی استفاده می‌کنند که برای منِ خواننده‌ی معمولی دست‌یافتنی نیست؟ آیا فقط باید دسته‌ی خاصّی از اطلاعات و دانش دسترسی‌پذیر باشد؟ واقعاً چرا نه مثلاً ژنتیک و تنها فرضاً دریدا یا باتلر؟ من – شخصاً – آغاز یک مقاله‌ی علمی مربوط به ژنتیک را خواندم و برایم فرقی با خواندنِ نوشته‌ی چینی نداشت. خلاصه کنم: چرا رشته‌هایی که در مظان پیچیده‌نویسی هستند، رشته‌هایی‌ند که دستورِ کارشان مبارزه با نابرابری‌ست؟ چرا رشته‌هایی که به همین اندازه «دسترس‌ناپذیر»ند، به پیچیده‌نویسی متّهم نمی‌شوند؟ چرا قربانی این حمله‌ها همیشه خارج از دایره‌ی قدرت هستند.

2- این‌جایی که زندگی می‌کنم – به دلایل تاریخی – ظاهراً کسی جرأت نمی‌کند/نمی‌تواند از سیاه‌ها بد بگوید (البته موضوع نادرستی قضاوت بر اساس رنگِ پوست فراگیر است و تا جایی‌که می‌دانم تنها و تنها حوزه‌ی ریاستِ پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ایران از این موضوع با خبر نشده). امّا همین‌جایی که زندگی می‌کنم، مردم زبان سیاه‌ها را به راحتی و بی‌پروا نقد می‌کنند. زبان سیاه‌ها، به نمایندگی از خودشان، نقد می‌شود. آیا نقدِ زبانِ مطالعات فرهنگی، مطالعات زنان و از این‌دست، نقدِ پروژه‌ی این رشته‌ها نیست؟ آیا – «ساده»تر بگویم – این نیست که قدرت رویش نمی‌شود بگوید «زن و مرد برابر نیستند» و در عوض، می‌گوید زبانِ مطالعاتِ زنان چرت است؟ زبان، همیشه‌ی تاریخ نقش میانجی داشته.

3- تجربه‌ی شخصیم می‌گوید که موضوع پیچیده، نیاز به زبانِ پیچیده دارد. امتحانی، یک‌بار تلاش کنید متنی را که گمان می‌کنید پیچیده‌ست، ساده کنید. نتیجه‌ی ساده‌سازی – اگر ممکن بشود – دستِ پایین، درجِ توضیح‌های فراوان لابه‌لای نوشته و در نتیجه طولانی‌تر شدنِ آن است. آیا اختصارْ یکی از مؤلّفه‌های تعیین‌کننده‌ی دسترسی‌پذیری نیست؟ با طولانی کردنِ نوشته، آن‌را از دسترس دیگران خارج نمی‌کنیم؟

4- اندیشه‌ی پسِ پشتِ «ایدئولوژی ساده‌گرایی» چیست؟ آیا این نیست که: من نباید برای فهمِ نوشته‌ی فرضاً جودیت باتلر هیچ تلاشی کنم. این وظیفه‌ی اوست که معنایش را به من برساند. خواننده هیچ وظیفه‌ای ندارد و هیچ تلاشی نباید بکند. تلاشْ وظیفه‌ی نویسنده است. خواننده وقتی لازم باشد کمی تلاش کند، عصیان می‌کند: این‌ها مزخرف است؛ اگر نبود، «من» می‌فهمیدمشان. ایدئولوژی ساده‌گرایی خیلی قشنگ تکرار این موضوع است که یک حقیقتِ غیر-فرهنگی/پیشا-فرهنگی حتماً وجود دارد که می‌توان با زبانِ ساده‌ی ارجاعی درباره‌ش نوشت تا همه بفهمندش. جوهرگرایی مدرنیته اینجا خودش را خوب نشان می‌دهد. خالص‌سازی هم، حول این اندیشه شکل می‌گیرد که هرچه جز آن جوهر باید زدوده شود؛ بعد همین‌طور هم عمل می‌کنند و – بگذار چند صد پلّه جلو بپریم– نسل‌کشی رُخ می‌دهد.

5- جالب این‌که هر دو سوی ماجرا – آن‌ها که حمله می‌کنند و آن‌ها که قربانی حمله‌هایند – ادّعاشان اخلاقی/انسانی‌ست. یکی می‌گوید که اخلاقی و انسانی این است که همه چیز و از جمله نوشته‌های شما دسترس‌پذیر باشند و آن‌سو می‌گوید که دم از سادگی زدن و زبان را از ویژگی‌های دیگرش غیر از ارجاع زدودن، غیر انسانی‌ست. امّا آیا مگر همیشه هنرِ قدرت این نبوده که غیراخلاقی‌ها را اخلاقی و موجّه جلوه دهد؟

یادم نمی‌آید که بود که می‌گفت – شاید آگامبن – که ایدئولوژی زوری ساده‌سازی و ساده‌گرایی – جسارت نباشد – ایدئولوژی فاشیسم بوده. فاشیست نباشید.

ارسال نظر

بهتر است نظر یا پیشنهادتان درباره‌ی نوشته‌ی من باشد. به‌هرحال، ممنونم که عقیده‌تان را ابراز می‌کنید. یادداشتِ شما پس از بررسی در همین بخش قابل مشاهده است.

(If you haven't left a comment here before, you may need to be approved by the site owner before your comment will appear. Until then, it won't appear on the entry. Thanks for waiting.)

نام:

رایانامه:

وب‌گاه:

مرا به یاد آور?

نظر: