« ناکارآمدی | صفحه اصلی | کار«آموزی» »

رسانه‌ی ملّی و واقعیّت

با این‌که شده‌ام خواننده‌ی محض و – به قول عزیزی – بَه‌بَه‌گوی نوشته‌های دیگران و از مشارکت در بیشترِ فعّالیّت‌های وبلاگی دوره‌ی اخیر دور افتاده‌ام – و این موجب شرمندگی‌ست – دوست دارم یکی دو نکته را درباره‌ی بازی/بحث «انتظارات از رسانه‌ی ملّی» طرح کنم. در این‌که آیا اصولاً نیازی به رسانه‌ای «ملّی» هست یا نه، بحث فراوان است و باید جدّاً به این اندیشید که آیا لزومی وجود دارد رسانه‌ای داشته باشیم که با بودجه‌ی عمومی ملّت اداره شود یا نه. کشورهای مختلف در طولِ زمان، پاسخ‌های متفاوتی به این پرسش داده‌اند. در ایران هم یکی چند سالِ اخیر، این پرسش – البته نه آن‌قدرها فراگیر – وقتی بحث رادیو-تله‌ویزیون خصوصی و نسبتش با سیاست‌های اصل چهل و چهار پیش آمد، به میان کشیده شد.

به هر حال، آن‌چه می‌گویم به نظرم نه تنها درباره‌ی رسانه‌ی ملّی که در مورد هر رسانه‌ی پیشتازی که می‌خواهد نقشِ سازنده‌ای در حوزه‌ی عمومی بازی کند، صادق است و در موردِ رسانه‌ی ملّی – از آنجا که با «پولِ مردم» اداره می‌شود – بیشتر صدق می‌کند. به نظرم رسانه، آنطور که دوستان فراوان اشاره کرده‌اند و خودم هم پیشتر بارها نوشته‌ام، البتّه که باید بازتاب‌دهنده‌ی صداهای مختلف باشد؛ امّا درسی که تازگی گرفته‌ام اینکه قبل از آن، باید گردانندگانش قبول کنند که سطحی از واقعیّت – فراتر از آن صداهای مختلف – وجود دارد. گرچه پیشِ پا افتاده می‌نماید؛ امّا مهم است بدانیم نمی‌توان صداهای مختلف را بر پایه‌ی «کذب» بازتاب داد. آن‌طور به هیچ‌جا نمی‌رسد. می‌پذیرم که «حقیقت»ی وجود ندارد و حقیقت‌ها داریم. ولی باید خط ممیّزی کشید بین «حقیقت فلسفی» – که بی‌نهایت است لابد و همان تفاسیر و صداهای گوناگون موجود در جامعه را نمایندگی می‌کند – و «حقیقت واقعی». برای هرگونه بهسازی در رسانه‌ی ملّی ایرانی باید بر دوّمی تأکید کرد و آن‌را بنیادِ حرکت گذاشت. رسانه‌ی «دولتی»ای که «ملّی» خوانده می‌شود، پایه‌اش حقیقت فلسفی یکّه یا گونه‌ای از «ایدئولوژی»ست. امّا برعکس رسانه‌ی ملّی واقعی باید بر کمینه‌ای از «حقیقتِ واقعی» استوار باشد. گوناگونی صداها در رسانه‌ای که اصولاً مُنکرِ «اعتراض»های خیابانی در حوادث اخیر است و می‌گوید اوضاع در خیابان‌های تهران عادی‌ست، بی‌معناست. می‌دانم که در همین چون‌وچرا می‌توان کرد؛ امّا اوّل باید کمینه‌ای از حقیقت را که از «واقعیّت» می‌آید گزارش کرد. نمی‌توان بر پایه‌ی کذب، گسترشِ گفتگو در حوزه‌ی عمومی را – که یکی از وظایف رسانه‌ست به گمانم – پی گرفت. (در کمان عرض کنم که به همین دلیل، در گفتگوی چالشی فرید زکریا با دکتر مرندی از تهران در برنامه‌ی جی‌پی‌اس یکی دو هفته پیش – که ویدئویش همه‌گیر و نظرات درباره‌اش داغ شد – در بخش نخست، شخصاً حق را به زکریا می‌دهم. آن‌چه دکتر مرندی، گزارش می‌کرد صرفاً یک «روایت» از ماجرا نبود. آنچه او می‌گفت بر «واقعیّت» بنیاد نداشت و وظیفه‌ی رسانه‌ای زکریا بود که واقعیّت را یادآوری کند. هرچند در بخش آخر، پاسخ زکریا درباره‌ی این‌که چون کس دیگری نبود، تو را دعوت کردیم به هیچ‌وجه دوست نداشتم - که البته به این بحث مربوط نیست).

بگذریم؛ به نظرم، وبلاگستان، شبکه‌های اجتماعی، یوتیوب و توییتر پیش از انتخابات و بعد از آن، آنچه انجام دادند، «زیرسازی» بود و یک حرکت به عقبِ اتّفاقاً لازم. آنچه در این دوره اهمیّت پیدا کرد، مثل گذشته‌ی وبلاگستان، فقط «صداهای مختلف»ی که تفاسیر متنوّع را روایت می‌کردند نبود. این‌بار اهالی فضای مجازی نیاز رسانه به واقعیّت را مرتفع کردند و می‌کنند: آن‌ها «واقعیّت» را بازتاب می‌دادند تا آدم‌ها بعدها سر فرصت، نظرهاشان را راجع به آن بگویند. فیلم‌هایی که در غیابِ رسانه‌های جریانِ اصلی سردستی گرفته شد در کنار عکس‌ها و گزارش‌ها، کمبودِ «واقعیّت»ِ رسانه‌ی جریان اصلی را جبران می‌کرد. همین‌طور پیش از انتخابات، چون واقعیّت به درستی بازنمایانده نمی‌شد، نسبت به گذشته، بیشترِ تلاش بر سر گزارش «واقعیت» بود و نه «روایت»های آن واقعیّت.

همان‌طور که در گذشته – که تشکیل و بنیادِ رسانه بر چیزی جز واقعیّت این‌طور بحرانی نشده بود – فضای مجازی به رسانه‌ی جریانِ اصلی یاد داد دوره‌ی کارشناس تمام شده و حالا همه کارشناس هستند و باید به تفسیرهای متنوّع احترام گذاشت؛ این بار هم فضای مجازی با عقب‌گردِ هوشمندانه‌اش و اهتمام به «زیرسازی»، باز می‌تواند نمونه و سرمشق و الگوی خوبی برای به‌سازی عملکردِ رسانه‌ی جریان اصلی باشد: ما اوّل به حقیقتی واقعی نیاز داریم و باید آن‌را محکم کنیم تا بر بنیانِ آن بعد به تفاسیرِ و روایاتِ مختلفی که حقیقت‌های گوناگون را متناسب با گرایش‌های مختلف بازتاب می‌دهند، برسیم. از فضای مجازی و تغییر گرایشش در این روزها و وزن‌دهی بیشتر نسبت به گذشته به گزارش «واقعیّت» به جای تفسیر آن، بیاموزیم و این نکته‌ی ساده و به ظاهر پیشِ پا اُفتاده را فراموش نکنیم که بنیادِ رسانه باید بر «واقعیّت» باشد.