« شیوه | صفحه اصلی | آزمایشگاه »

چیز

باز هم می‌بخشید البتّه که از نقشی که برای تحصیل‌کرده‌ی علوم اجتماعی در نظر گرفته‌اند، تخطّی می‌کنم و حُکمِ کلّی می‌دهم. پیشاپیش عذر می‌خواهم از تخلّفم از آنچه برایم – برایمان – در نظر گرفته‌اند. شرمنده؛ امّا به نظرم ذهن مُدرن، چیزی که درنمی‌یابد معجزه‌ست. ذهن مدرن گمان می‌کند که آدم‌بودن، همیشه به انتخاب کردن است. امّا اشتباه می‌کند. آدم‌بودن، انتخاب‌شدن هم هست. همیشه نباید تو چیزها را دریابی؛ چیزها هم تو را باید پیدا کنند. ذهنِ مدرن نه این‌که این را نبیند؛ نه اینکه تا حالا تجربه نکرده باشد که گاهی چیزها آدمها را پیدا می‌کنند. نه این‌را می‌بیند و تجربه می‌کند. امّا اسمش را در کمالِ بی‌سلیقگی می‌گذارد بخت و اقبال؛ می‌گذارد شانس. این شانس نیست عزیز من. این تهِ اصلِ آخرِ ماجراست. آدم بودن است. این همان معجزه‌ست. معجزه، در دنیایی که ذهنِ افسون‌زدایی‌نشده می‌فهمد، جزئی از زندگی‌ست. معجزه همان‌قدر به آدم مربوط است که آدم به همه‌ی آنچه وجود دارد. معجزه، شانس نیست؛ بخت و اقبال نیست. معجزه، زندگی‌ست.

حالا بیایید و دور و برتان را پُر کنید از گزینه‌های مختلف. ساندویچ را چطور می‌خواهی: از این دَه قلم، نانش کدام باشد؛ تویش از بین این پنجاه مورد، کدام را بریزیم؛ چه سبزی‌ای را چطوری اضافه کنیم؛ برای سُسش دوست داری کدام سه جور را چه طوری با هم قاطی کنیم؛ این‌هم فهرست صد و بیست نوع نوشیدنی‌ست که رستوران ما عرضه می‌کند! همه‌ش انتخاب؛ همه‌ش گزینه. عزیزِ من، چطور توی این همه انتخاب، منتظرِ معجزه‌ای؟! چرا نمی‌گذاری که چیزها تو را پیدا کنند؟ چرا همه‌ش تو باید انتخاب‌کننده‌ی صِرف باشی؟

انتخاب کردن لذّت دارد؟ پس هنوز لذّت انتخاب‌شدن را نچشیده‌ای. انتخاب‌شدن لذّتی دارد که ذهن مدرن نمی‌گیردش. ذهنِ مدرن معجزه را هر روز تجربه نمی‌کند. باید حتماً در مثال اغراق کنی تا بفهمد معجزه یعنی چه. باید بگویی فرض کن در دانشگاهی، که خبر موثّق می‌دهند دوستِ نزدیکت – بلا به دور – مُرده. تو متأسّف می‌شوی؛ توی سرت می‌زنی؛ گریه می‌کنی... امّا همان لحظه می‌بینی که دوستت از دور دارد می‌آید و همین‌که نزدیک‌تر می‌شود، قدم‌هایش را تندتر می‌کند تا ببیند چه اتّفاقی برایت افتاده که این‌قدر مشوّشی. تو هم که او را زنده می‌بینی و داری اشک می‌ریزی، نمی‌توانی دست برداری. باز اشک می‌ریزی. هم‌زمان خوشحالی؛ هم‌زمان ناراحتی. این معجزه‌ست. همان‌قدر نامحتمل که اشکِ تو، که همزمان نمی‌دانی از غم و ناراحتی‌ست یا از شوق. نگو که این‌را تجربه نکرده‌ای... چرا پس نمی‌فهمی انتخاب شدن درست همین لذّت را دارد؟ چرا نمی‌فهمی که چیزها هم می‌توانند تو را انتخاب کنند؟

معجزه یعنی این. یعنی نباید باشد و هست. یعنی انتظار نمی‌رود باشد و هست. یعنی این «چیز» – دقیقاً منظورم چیز است و نه فرد – مرا انتخاب کرده. گشته گشته مرا پیدا کرده. چرا ذهنِ مدرن نمی‌فهمد که معجزه در لحظه‌لحظه‌های زندگی ما هست؟ چرا قفسه‌ها را پر می‌کند از هزار و یک‌جور جنس یک‌جور؟ کسی که درسِ کشیشی خوانده بود، تعریف می‌کرد بهترین خاطره‌اش از آن دوره این بوده که بهش یک قاشق دادند و یک کاسه. انتخابی نداشته. می‌گفت این تجربه برای من همه چیز بود. این‌که یک‌بار انتخاب نکردم...

پیشاپیش عذر خواستم از کلّی‌گوییم؛ دوباره هم می‌خواهم امّا بگذارید انتقادم را هم به علوم اجتماعی همین‌جا بگویم. دستاوردِ مهم علوم اجتماعی این است که ادّعا کند همه‌چیز برساخته‌ست. هیچ‌چیز ذات ندارد. علوم اجتماعی افتخار می‌کند که پادذات‌گراست. من هم قبول دارم. همه‌چیز برساخته‌ست و بحثی نیست. امّا گاهی که روی این نکته زیاده از حد پافشاری می‌کنند، ناراحت می‌شوم؛ چون این پافشاری، چیزها را خوار و خفیف می‌کند. خیلی ساده، برساخت‌گرایی می‌گوید که همیشه ایده‌ای وجود دارد و ما آن ایده را بر هرچه داریم بازمی‌تابانیم. آنها چیزی – ذاتی – از خودشان ندارند. سؤال من این است که پس این وسط، چیز بودنِ چیزها چه می‌شود؟ چه بلایی سرِ معجزه می‌آید؟