« تولّدت مبارک :) | صفحه اصلی | نقاب »

کافه‌ها – 1

محل‌های خاطره، جاشان را به نا-محل‌ها (اوگه، 1995) داده‌اند. نا-محل، مکانی‌ست که بر خلافِ محل‌های خاطره/هویّت، با امر تاریخی تعریف نمی‌شود. نا-محل‌ها، به بیانِ اوگه هیچ اجتماعِ اندامواری تولید نمی‌کنند: مردم به جای خانه، در بیمارستان‌ها به دنیا می‌آیند؛ همان‌جا می‌میرند؛ اقامت‌گاه‌های موقّتی – نظیر هتل‌های زنجیره‌ای – افزونی یافته‌اند؛ بزرگراه‌ها، تنها ابزارهای وصل‌کردنِ نقطه‌ی الف به ب اند و حتّا داد و ستدها هم بی‌کلام و انتزاعی شده‌اند.

قهوه‌خانه‌های قدیم با گپ و گفت‌ها جان می‌گرفتند و زنده می‌شدند. در محلّه‌ها، سابقِ بر این زن و مرد روی پلّه‌ها می‌نشستند و توی صف نانوایی دردِ دل‌کُنان موقّتاً تنهایی را فراموش می‌کردند و آهنگِ زندگی برای ساعت‌ها کُند می‌شد. امّا حالا در نامحل‌ها آنچه می‌بینیم تنهایی – گیرم در حضورِ دیگران – و گمنامی و بیگانگی‌ست.

اوگه، می‌نویسد که سبکِ زندگی سوپرمدرنِ ما، تخصّص عجیبی در تبدیل محل‌های خاطره و هویّت و تاریخ به «متن» دارد و مثالِ الگووارش، قطارهای سریع‌السیر ت.ژ.و. است که در آنها، تصاویر مجلات موجود در قطار، جای محل‌های واقعی آن بیرون را – که حتّا دیگر به دلیل سرعتِ فراوانِ قطار به وضوح دیده نمی‌شوند – می‌گیرند. متن‌ها – مثلاً تابلوی نصب‌شده در بزرگراه که می‌گوید از فلان منطقه‌ی توریستی در شهر بعدی دیدن کنید – به محل‌ها حمله کرده‌اند.

این پایین، قصدم جایگزین کردنِ متن و تبدیل محل‌های خاطره به نامحل نیست. صرفاً معرّفی چند محلِ خاطره است که این بار، شکلِ «کافه» پیدا کرده‌اند:

آنتراکت: درباره‌ی کافه آنتراکت در فضای مجازی فراوان نوشته‌اند و بعضی از نوشته‌ها درباره‌ی آن – خصوصاً نوشته‌ی مفصّل زهرا امیرابراهیمی در تهران اونیو – حال و هوای کافه را به خوبی مجسّم می‌سازد. آنچه شخصاً برایم کافه آنتراکت را خوشایند می‌کند غیرِ هم‌دستی اغراق‌شده‌ی میز و صندلی‌ها، چیدمانِ آنها، تزئینات و ظرف‌های کافه‌ست. در این عدمِ تجانس، سلیقه‌ای به کار رفته که شاید خوشایند خیلی‌ها نباشد؛ امّا من این سبک را هم، از جمله می‌پسندم که تک‌تکِ اشیاء کافه هم‌شکل و جنس و از پیش برنامه‌ریزی‌شده نباشند و ذرّه‌ذرّه از گوشه و کنار جمع آمده باشند و در کل، فضایی صمیمی در مساحتی بزرگ خلق کنند. هرقدر هم که کیفیّتِ خوردنی‌های کافه آنتراکت عالی و خارق‌العاده نباشد، به نظرم یکی از کافه‌های دوست‌داشتنی مرکزِ شهر است که می‌شود بنا به سلیقه در صندلی‌هایی که برای نشستن و نه برای صِرف ژیگول‌بازی ساخته‌شده‌اند، ساعت‌ها راحت نشست؛ آدمهایی را که آنجا پاتوقشان هست، شناخت و باهاشان گپ زد و دوست شد.

کافه‌گالری نیاوران: کافه‌گالری نیاوران از برادرِ جوانترش کافه‌گالری باغ‌موزه، قدیمی‌تر و تا همین اواخر موفّق‌تر بوده است. شلوغ‌پلوغی کافه‌گالری در شب و فضای باز کوچکش که نه به خیابان که به حیاط فرهنگسرا و رفت و آمد و ازدحام آدمهایی که برای تماشای فیلم و کنسرت به آنجا آمده‌اند، گشوده است؛ اینترنتِ بی‌سیم و مک‌بوکی که سابق بر این روی کانتر دمِ در گذاشته بودند؛ پخشِ فوتبال‌های جامِ جهانی روی ال‌سی‌دی‌های بزرگ و تابلوهای گالری – که انگار برای ندیدن آنجا نصب شده‌اند – فضایِ خاص و بزرگِ کافه‌گالری را دلپذیر می‌کنند. بین خوردنی‌هایش چیز ویژه و یکتایی پیدا نمی‌کنید، مگر به گمان من مینت موخیتو – نوشیدنی خنکی که درش عصاره‌ی نعنای تازه و لیمو ترش به کار رفته.

لوت و پوت: آنها که لوت و پوت جمع و جور را وقتی در خیابان دولت بود، دوست داشتند؛ حالا هم که به توانیر آمده و سه چهار برابر قبل جا دارد، دوستش خواهند داشت. لوت و پوت مطمئناً کافه نیست – که مثلاً انواع قهوه‌ها را داشته باشد. بیشتر چیزی‌ست بین کافه و رستوران با پیتزاها، پاستاها و پنی‌نی‌های خوشمزه و سرشار از سیر. به علاوه‌ی پیشخدمت‌های گاهی خوب و نه همیشه عالی و مدیری خودمانی. با میز و صندلی‌هایی جذّاب؛ خصوصاً میزی که در مرکز قرار گرفته. لوت و پوت – هرچند سعی کرده مثلاً با نصبِ تخته‌ای برای نوشته‌های مشتر‌ی‌ها دستِ مهمان‌هایش را در شخصی‌سازی فضا باز بگذارد – هنوز به پای کافه‌هایی مثل آنتراکت نمی‌رسد که شخصی‌سازی فضا در آنها بیشتر از ذاتِ محیط و تسخیرِ میز می‌آید و ربطی به فضای عمومی کافه ندارد. لوت و پوت با اینترنت بی‌سیم و جای پارکِ اغلب موجودش به فاصله‌ی چند دقیقه راهپیمایی، فضای خوشایندی‌ست و هنوز از قدیم «زنگوله‌ی تشکّر»ش را حفظ کرده!

رئیس: قبول که قهوه‌های رئیس خوشمزّه‌ند. امّا تکبّر و کلاسی که فروشنده برای مشتری‌هایش خرج می‌کند، حال بهم‌زن است! اگر می‌روید رئیس، سعی کنید با کافه‌چی هم‌صحبت نشوید و جایی بنشینید که تعریف‌های مکرّرش را از استانداردهای بالای کافه‌اش نشنوید. فضای رئیس را هم دوست دارم؛ امّا نه به عنوانِ جایی که هر بار بشود پشتِ هم رفت و پاتوقش کرد. رئیس به گمان من به هیچ وجه قابلیّتش را ندارد که پاتوق باشد. میز و صندلی و تزئینات و چیدمانِ رئیس بیش از اندازه لوس و خنک است. هیچ چیزی برای مهمان‌ها آنجا پیدا نمی‌کنید؛ هرچه هست مال کافه و صاحبش است. دوست دارم کافه مالِ من باشد؛ رئیس مالِ رئیس است و نه مشتری‌هایش. با این‌حال، بدم نمی‌آید گاهی تجمّل لوس رئیس را مزّه‌مزّه کنم.