« میخائیل باختین | صفحه اصلی | معرّفی کتاب‌های دوست‌داشتنی: سالِ پنجم »

یاد گرفتم نترسم و بیگانه نشوم...

با خودم فکر می‌کردم در دوره‌ی یک‌ساله‌ی گذشته – اگر کاری را از قلم نینداخته باشم – در سه پروژه – دو تایش به رهبری پیام البتّه – همکاری کرده‌ام: یکی برای تحقیق و توسعه‌ی صدا، دیگری برای سازمان ملّی جوانان و آخری، وزارتِ علوم. بعضی از این سه هم با علایقم کاملاً جور نبوده‌اند؛ ولی به شوقِ دیگران یا اطاعتِ امر پذیرفته‌ام – و مگر می‌شود همه‌ی بخش‌های کار صد در صد خواستنی باشند؟ درباره‌ی هر سه هم سعی کرده‌ام اگر نمی‌توانم آن‌ها را – با شرحِ خدمتِ باز یا بسته‌شان – به علایقم نزدیک کنم؛ دستِ کم طوری بهشان بپردازم که حتماً چیزی به دانسته‌هام افزوده شود؛ کارِ خلّاقانه‌ای شکل بگیرد یا به هر طریق لذّتش را ببرم.

مثلاً در اوّلی – که پروژه‌ی بزرگِ‌ چند بخشی بود و درش همه چیزی از رادیو تا توسعه‌ی روستایی و حتّا انسجام ملّی پیدا می‌شد – بخشِ نظری را که به رسانه‌ها می‌پرداخت قبول کردم. کارفرما دستِ ما را برای تنظیم و سامانِ بخش‌ها باز گذاشته بود و هرچند می‌شد این فصول به‌هم‌ناپیوسته را جدا انگاشت و کار را پیش برد و تمام کرد، با مسؤولیّت‌پذیری زیادِ پیام سعی کردیم مفاهیمِ به ظاهر نامربوطِ توسعه، انسجام و رسانه را هم‌جهت کنیم و پیوند بزنیم. از آن‌جا که کار به تحقیق و توسعه‌ی صدا تعلّق داشت، محورش را رسانه دانستیم و همه‌جا – در توسعه، انسجام یا رسانه – قرار شد نقشِ دولت را جستجو کنیم تا به حاصل مشترکی برای نتیجه‌گیری برسیم.

در جلدِ نخست که به مفاهیمِ نظری می‌پرداخت، بعد از دو فصلِ توسعه و انسجام، در فصلِ پایانی – فصلِ رسانه که من عهده‌دارش بودم – کوشیدم ربطِ بین اینها را در سیاست‌گذاری رسانه‌ای جستجو کنم. نقشه‌ای که در ذهن داشتم و خطوطش کم‌کم در ذهنم پررنگ‌تر و روشن‌تر می‌شد، مقرّر می‌کرد که مقدّمه‌وار رابطه‌ی رسانه و دگرگونی را بررسم تا به توسعه برسم و ربطِ بین پارادایم‌های توسعه و مدل‌های ارتباطی را ببینم و از همین‌جا درباره‌ی رسانه و ملّت‌سازی – که موضوع انسجام است و مهم در توسعه – حرف بزنم تا دستِ آخر در موضوع سیاست‌گذاری و توسعه‌ی فرهنگی همه‌ی این‌ها را سرِ هم کنم. آن‌چه رضایتم را جلب کرد، جمع‌بندی نهایی بود و کشفِ این نکته که در دوره‌های گفتمانی مختلف همه چیز به هم پیوسته و مربوط است. دیدگاهِ ویژه‌ای از رابطه‌ی رسانه و دگرگونی (مثلاً ایده‌آلیسم)، مکتبِ توسعه‌ی خاص خودش را همراه دارد و هم‌زمان است با دورانِ شیوعِ نظریّه‌های ویژه‌ای در ارتباطات و تأکیدِ آن‌ها بر ساختار یا عاملیّت. همه‌ی این‌ها روی‌کردِ برنامه‌ریزی و نگاهِ هم‌بسته‌ای را به توسعه‌ی فرهنگی همراه می‌آورند و اولویّت‌های سیاست‌گذاری خاصّی را می‌طلبند و نقشِ یکتایی به دولت می‌دهند.

خلاصه‌ی نتیجه‌گیرانه‌ی کار را در تنها یک جدول و در آخرین صفحه آوردم و به پیام گفتم هرقدر که – مثل هر تقسیم‌بندی دیگری – بعضی از موارد را مجبوریم روی خطوط مرزی قرار دهیم یا به زور وارد دسته‌ای کنیم، من این یک‌صفحه را – که می‌توان گفت نقشه‌ی راهنماست – بیش از تمامِ کارم دوست دارم. چون کشفِ نکته‌ای بود برای خودم که خوشحال و شگفت‌زده‌ام کرد و نشان داد که مسیر را – مسیری که حتّا برایم ناشناخته بود – نادرست نیامده‌ام.

غرض این‌که، داشتم فکر می‌کردم در این سه کار اخیر – باز اگر اشتباه نشمرده باشم – به هر نحوی نگذاشتم کارهای حتّا نادلخواه مانعِ اثرگذاری شخصیم شود. البتّه همراهی و تشویقِ دوستانِ هم‌راه هم – در اوّلی به ویژه سینا و پیام – بسیار مؤثّر بود.