« پرینت‌سکرین فوتوگرافی | صفحه اصلی | زنان بر بال‌های رؤیا »

بوی امسالْ شنیده‌ی لتّه‌ی پارسالْ سوخته!

حکایتِ محمود خان – دوستِ نازنینم – در واکنش به چند نوشته‌ی دو-سه سال پیشَم درباره‌ی اسنابیسم (اینجا و اینجا)، از سرِ شوخی، حکایتِ شخصیّت‌های کارتونی‌ست که خاطرتان باشد، حالا سنگی فرود می‌آمد و بعدها دردشان می‌گرفت! ظریفی در داستانی دیگر جور دیگری مَثَل می‌زد که: فلانی ماتحتش پارسال سوخته و جراحتش امسال آمده! من البتّه از برای ادب، روایتِ نخست را – با وجودِ ربطِ کم‌ترش – بیشتر از روایتِ دوّم – با وجود ارتباطِ ژرف‌ترش – خوش دارم. ادب را هم می‌گویم چرا.

می‌گویند قَسَمْ سخنِ راست را بی‌اعتبار می‌کند. پدرآمرزیده‌ای می‌گفت – و چه راست – که: «گفت، باورم شد؛ اصرار کرد، شک کردم؛ قَسَم که خورد یقینم آمد دروغ می‌گوید!» پس از خِیرِ سوگند می‌گذرم و به کلامِ بی‌پیرایه اکتفا می‌کنم که از ارادتمندان حضرتِ محمودش هستم و همین‌ست که در مقامِ مطایبه هم، ادب نگه می‌دارم. پس، از ادب و به وظیفه و نه از سرِ اظهارِ لحیه، شرح دو سه نکته‌ بر خودم تکلیف می‌دانم. امّا بگذارید پیش از پرداختن به آن دو-سه، بگویم چه اندازه از خواندن روایتِ داستانی که آدم‌هاش را می‌شناختم، حظ بردم و چقدر آموزنده بود همان نوشته و نوشته‌های دیگرش. پس تا بساطِ تبلیغ برنچیده‌ام، سفارش‌تان کنم به خواندن وبلاگ دوستم – محمود خان حمیدی – که انسانِ دانا و البتّه فرهیخته‌ای‌ست.

امّا بعد، برادرِ بزرگم،
داستانت را – که آدم‌های نازنینش را خوب می‌شناسم و دوست دارم – با جاودانگی کوندرا آغاز کردی. من هم بی‌اطناب نقل کنم از جنابِ کوندرا که پرسش شوئر – مورّخ گمانم قرن نوزدهمی چک – را «وقیحانه» و «شرم‌آور» می‌خوانَد وقتی در همان سال‌ها خطاب به فرهیختگانِ ملّتش می‌پرسد «آیا خدا وکیلی ارزش دارد خودآگاهی چک را به او بازگردانیم، یا توانمان را صرف تولیدِ چیزکی به اسم فرهنگ به زبان چک کنیم؟» این را نقل آوردم تا همین اوّلِ کاری، که مَجال برای احساس هست و دلم رضاست آسوده بر عقل مقدّم دارمش، بگویم – با عرض هزار معذرت و تبرّا از ادبِ پیشین در این یک‌مورد – بدجوری دلم می‌خواهد همان کَت و کُلُفتی را که آوردی طرف می‌گوید بحث از اندیشه‌ی ایرانی‌جماعت است، فرو کنم تَهِ حلقِ گوینده‌ش. شرمنده!

بزرگوار،
برگردم به داستانت و دو-سه نکته‌ای که وعده کردم. یک این‌که، نویسنده بی‌شک و شبهه مجاز است روایتش را هر طور که می‌خواهد نقل کند. با این‌حال، اگر امیرِ ماجرا منم – که منم – نه جهتِ روشن‌شدن افکار عمومی، که برای رفع هر نوع سوء تفاهم احتمالی خودت – که عزیزی – عرض کنم بنده نه «انگار»، که – اگر خدا و خلقش بپذیرند – به واقع، چند صفحه‌ای جامعه‌شناسی خوانده‌ام و در ضمن به هیچ‌وجه خودم را از هیچ نوع موسیقی کلاسیک و فیلم خوبی مبرّا نمی‌دانم و بر عکس، بسیاری‌شان را به جد خوش دارم و فراتر، دوستدارانشان را هم دوست دارم. جز این – اگر ساحتِ بزرگوارشان را آلوده و نجس نکرده باشم – هم باخ شنیده‌ام و هم فلینی دیده‌ام. سه دیگر این‌که، در مقام آن کس که در کنش‌های فردی، بازتاب اجتماع را جستجو می‌کند، توصیه می‌کنم به این تحلیل جامعه‌شناختی هم در کنار انواع و اقسام تحلیل‌های روان‌شناسیک و فلسفی زیبایی‌شناسانه‌ی رقیب بیندیشی که در انتخاب فیلمی که در آیوا صد و دویت می‌گذاشتی، نه ذائقه و سلیقه‌ی ذاتی ژنتیکی ازلی و ابدی البتّه پاک و والایت، که بعضی مؤلّفه‌هایی اجتماعی نقشی به مراتب اساسی‌تر داشته‌اند.

عزیزم،
جز این سه، سوء تفاهمِ دیگری به ذهنم نمی‌رسد؛ مگر یک مورد که بیشتر سوء فهم می‌دانمش و خواهم گفت چرا. قبلاً نوشته بودم و باز، نعل به نعل تکرار می‌کنم که: «هرکس می‌تواند هر سلیقه‌ای داشته باشد و با هر ذوقی انتخاب کند. دقیقاً اشکالی که به اسناب وارد است، از همین‌جاست. سرراست‌تر بگویم: من با سلیقه‌ی [هیچ‌کس و از جمله] اسنابها مشکلی ندارم؛ مشکل من در این است که اسناب، ذائقه‌ی دیگران را تحمّل نمی‌کند. او با گزارة اوّلی که آوردم [یعنی، هر کس می‌تواند هر سلیقه‌ای داشته باشد] مخالف است و مخالفتش را ابراز می‌کند تا خود را بالاتر بکشد.» چون خودت به همین مطلب – که آوردم – لینک داده‌ای در شگفتم و پس می‌گویم احتمالاً آن‌چه رخ داده، سوء فهم بوده. اصلاً این‌طور است که نمی‌توانم بفهمم از کجا دریافته‌ای دیگران را نمی‌بینم. اتّفاقاً دقیقاً واقعاً همین ندیدن، مشکلِ خودِ من است با اسنابیسمی که دیگران را کنار می‌گذارد؛ سلیقه‌شان را مبتذل و آب‌دوغ‌خیاری می‌خوانَد و خودشان را جاهلان و بی‌سوادانی می‌پندارد که نه تنها از قومِ – به قول قدیمی‌ها – ولاالضالین هستند که دیگران را هم همین‌طور می‌خواهند.

به هرشکل، قربانت گردم،
ممنونم که دردِ مرا بعدِ سه سال باز فریاد کردی. ناله‌ی من از دستِ آن‌هاست که به قول شریف و مبارک خودت، می‌گویند «فقط ماییم که وجود داریم. بقیه چرا اظهارِ وجود می‌کنند؟» دردِ من، «کنارگذاری» یا – اگر نه جامعه‌شناسی که سوادِ نیم‌بندِ انگلیسی مرا بپذیری – «اکسکلوژنِ» آن‌هایی‌ست که موسیقی سیاوش قمیشی را خوش دارند و با آن خاطره‌ها از سر گذرانده‌اند؛ کسانی‌که لحظاتشان را تا پیش از رسیدن به وعده‌گاهِ معشوق با صدای ابی و اّندی پر کرده‌اند؛ آن‌ها که هیچ تحلیل مستدلّی از دریافت‌شان از هایده و ایرج و گلپا ندارند؛ ولی واکنش‌شان به – اگر به کسی بر نمی‌خورَد – «اثر هنری» محبوبشان آن‌قدر عمیق و تأثیرگذار است که کمتر آدمِ دانشگاهی و فرهیخته‌ی دانای فرنگ‌رفته و کتاب خوانده‌ای، از عزیزترین آثارش چنین تأثیری برای زندگی بدست می‌آوَرَد.
سرانجام، حق با توست، داستان – اگر بخواهم ساده ببینمش – همان داستانِ تسلّط عدّه‌ای بر دیگران است. ولی این سَروَری، نه در اقتصاد و سیاست که در فرهنگ، شکلِ اسطوره‌ی سلیقه‌ی برتر پیدا می‌کند؛ سلیقه‌ای پرورده که سلیقه‌ی بَربَر و بی‌تمدّنِ دوزاری ما را که البتّه از سر حماقت و بلاهت موسیقی قمیشی و مبتذلات سینمای داخلی را برمی‌گزینیم و به گزینشِ جاهلانه‌مان افتخار می‌کنیم، تاب نمی‌آورد. دَمِت گرم! من هم با همین سلطه و سروری مخالفم؛ والّا به هر که، هر سلیقه‌ای که دارد – تا زور نگوید– احترام می‌گذارم. بیانی روشن‌تر از این را جهتِ رفع سوء فهم و تفاهم به سببِ مضیق وقت و اضطرار، عاجزم.

زیاده جسارت است؛
ارادتمندِ بی‌قّسّم،
امیرِ ماجرا