« محمد درپور | صفحه اصلی | دکترها »

حضور و غیاب در غزل و مزاحم

۱- آنچه «غزل» کیمیایی از «مزاحم» بورخس بیشتر دارد، عشقی‌ست در معنای دقیق واژه از جنس «Ménage à trois». درحالیکه در «مزاحم» چندان به این رابطه تأکید نمیشود، پیوستگی آدمهای «غزل» از عشقی مشترک برمیخیزد. کیمیایی بیش از همه، این رابطه را اینجا نشان میدهد:

۲- آنچه «مزاحم» بورخس از «غزل» کیمیایی بیشتر دارد، تأکیدیست که بر «غیابِ زن» بعنوان رشته‌ی پیونددهنده‌ی دو مرد میشود. اگر عشقِ مشترک نیلسن‌ها در «مزاحم» رفاقتشان را سست کرده، حالا بعدِ کشتنِ زن و نبودش، «نیازِ مشترک فراموش کردنِ او» رشته‌ای میشود برای پیوستنِ دوباره‌ی آنها.

۳- از سرِ همین تفاوت است که در «غزل»، مردهای داستان کاری نمیتوانند بکنند جز اینکه بعدِ قتلِ غزل، خانه‌ی جنگلبانی را به آتش بکشند و بگذارند و بروند (و آرزوی غزل را که وقتِ عرق‌خوردن گفت «برای شما که بمونین. غزل که رفتنیه.» نابرآورده باقی بگذارند)؛ ولی مردهای «مزاحم» ـ نیلسنها ـ در توردِرا میمانَند. اگر زندگی آدمهای «مزاحم» از غیاب است که شکل میگیرد، زندگی آدمهای «غزل» با غیابِ زن از هم میپاشد. خلاصه، «مزاحم» بورخس، با «غیاب» داستانش داستان میشود و اقتباس ایرانیش، «غزل» با «حضور» است که شکل میابد.

میتوانید این تفاوت را مقتضای اقتباس بشمارید و ناچیز تلقّیش کنید؛ ولی بگمانم این تفاوت، پراهمیّت‌تر از اینهاست... دستِ کم در شناختن شخصیّت‌پردازی فیلمهای «آقامون کیمیایی»! ;)

پ.ن.

۱- اگر دوست دارید داستان و فیلم را بخوانید و ببینید:
«مزاحم» را خورخه لوئیس بورخس نوشته و مرحوم احمد میرعلائی در «هزارتوهای بورخس» (انتشارات زمان) صص ۷۵-۸۰ ترجمه و منتشر کرده.
«غزل» (۱۳۵۵) فیلمی‌ست ساخته‌ی مسعود کیمیایی که از داستانِ «مزاحم» اقتباس شده. در فیلم، محمدعلی فردین، فرامرز قریبیان و پوری بنایی بازی میکنند.

۲- نخندید؛ ولی بنظرم مزاحم و غزل تا حدودی با «دریمرز» برتولوچی قابل مقایسه‌اند! حالا از من گفتن بود.