« دریا | صفحه اصلی | کشفِ قابلیّتی بالقوّه، نه کشفِ نو »

پرسه‌گردی شاعر هایپررمانتیک در کوچه‌های «شهرِ نو»

یا: من ـ تا اطّلاع ثانوی ـ وبلاگ را این‌طور می‌بینم
خطاب به دوستان هم‌کلامم: میثم، پیام، بهار، پرستو و ...

۱- مژده؛ شاعر به روسپی‌خانه آمد!

مارشال بِرمَن در تجربه‌ی مدرنیته، در فصلِ مربوط به بودلر، از شعر منثورِ «گم‌کردن هاله‌ی زرّین» (۱۸۶۵) می‌نویسد. شعر، مواجهه‌ی شخصی‌ «معمولی» را با شاعری خوش‌نام در مکانی بدنام روایت می‌کند. فردِ معمولی از دیدنِ شاعر ـ که لابد شرابش، عصاره‌های اثیری‌ست و طعامش، میوه‌های بهشت ـ در آن مکانِ بدنام، شگفت‌زده می‌شود و شاعر امّا بی‌خیال، توضیح می‌دهد که هنگام عبور از خیابان‌های شلوغ ـ آشوب‌های متحرّک ـ «هاله»اش ـ نشانه‌ی تقدّس ـ از سرش افتاده و در گل و لای خیابان فرو شده؛ ولی اکنون غمی ندارد؛ چراکه: «از این پس خواهم توانست در هیئتی ناشناس ولگردی کنم؛ دست به اعمالِ ناشایست بزنم؛ و مثل هر انسان فانی عادّی، تن به هرزگی سپارم. و در نتیجه، چنان‌چه می‌بینی، من هم اینجایم؛ مردی درست همانندِ خودِ تو.» شاعر به این‌ترتیب از «شکل جدیدی از تعریفِ نفس» دفاع می‌کند: او دیگر «حوصله‌ی تشخّص و وقار» ندارد.

این‌جا هم، شاعرانِ پیش از این متشخّص به خواست و با پای خود، به محلّه‌ی بدنامِ وبلاگستان آمده‌اند. اکنون، من ـ شخصی «معمولی» ـ می‌توانم هم‌کلام نویسندگان، روشن‌فکران و استادان ـ شاعرانِ «متشخّص» ـ بشوم و آن‌ها را ـ اگر بخواهم ـ به ضمیر مفرد خطاب قرار دهم و به مجادله برخیزم. دایره‌ی طلایی تقدّس ـ که با اندکی فاصله بالای سر استاد در کلاس درس می‌چرخد ـ و هاله‌ی تقدّسِ روشنفکرِ پشتِ تریبونِ سخنرانی، هنگامِ عبور با عجله از خیابان‌های شلوغِ وبلاگستان از سرشان افتاده و در گل و لای فرو شده. من و فلان روشن‌فکر ـ که «هیبت»ش مرا «می‌گرفت» و جذبه‌اش، خوف به دلم می‌انداخت ـ در این عرصه‌ی نو، «همکار»یم: هر دو وبلاگ‌نویس، «درست همانند». من از همکارِ وبلاگ‌نویسم خوفی ندارم. شاعران، به پای خود به پشتِ صحنه‌ی روسپی‌خانه‌ی وبلاگستان ـ «شهرِ نو» ـ آمده‌اند و همکارم شده‌اند.

۲- دوربین، روشن ماند؛ عملِ شاعر ضبط شد!

پشتِ صحنه آن‌جایی‌ست که به‌قولِ گافمن (۱۹۶۹)، نظم عملی ـ در مقابل نظم نمایشی ـ حاکم است. مناطقِ پشتِ صحنه، «بی‌حرمتی به مقدّسات، اظهارات علنی مربوط به امور جنسی، غرولند کردن، لباسِ بی‌تربیتِ غیررسمی، گَل و گشاد نشستن و ایستادن، استفاده از لهجه یا تکلّم زیر استاندارد، جویده‌سخن‌گفتن و فریادزدن، دست‌انداختن و ریشخند کردن، بی‌ملاحظگی نسبت به دیگران در رفتارهای جزئی امّا بالقوه نمادین، خودمشغولی‌های جزئی مانند زمزمه کردن، سوت‌زدن، جویدن، ناخنک زدن، آروغ زدن و نفخ شکم را مجاز می‌کنند.»

شاعر، به پشتِ صحنه‌ی روسپی‌خانه آمده؛ امّا مرز بین پشتِ صحنه و جلوصحنه تا حدّی مبهم است و مبهم‌تر می‌شود. توضیح می‌دهم: نکته در اینجاست که رابطه‌ی بین فعّالیّت‌ها و مناطق، رابطه‌ی صلبِ از پیش‌معیّنی نیست. مکانی ثابت، گاهی برای مقاصدِ پشتِ صحنه استفاده می‌شود و گاهی برای مقاصدِ جلوی صحنه: شاید خانه‌ی من روزها، جلوی صحنه باشد و در تاریکی شب، پشتِ صحنه. نیز، جای مشابهی که برای برخی جلوی صحنه‌ست ممکن است برای برخی دیگر پشتِ صحنه باشد: خانه، برای «کسی که به داشتنش افتخار می‌کند»، جلوی صحنه‌ست و برای «کسی که خسته از سر کار برمی‌گردد» منطقه‌ی پشتِ صحنه.

به همین قیاس، ممکن است وبلاگم ـ به مثابه‌ی مکانی واحد ـ گاهی محلّ درج مقاله‌ای اندیشیده باشد و گاهی محلّ زیرِ لب غرغرکردن و دشنام دادن به روزگار نامردی که خیالِ همراهی ندارد. نیز، وبلاگ من ممکن است مکانی برای اندیشه‌های «والا»ی فلسفی‌ام باشد و وبلاگِ آن‌دیگری، جایی برای «اظهاراتِ علنی مربوط به امور جنسی» با «لهجه یا تکلّم زیرِ استاندارد».

جلوی دوربین، شاعر روی موسیقی آرام متناسبی، شعر تازه‌سروده‌اش را می‌خوانَد. برنامه تمام می‌شود؛ کارگردان «خسته نباشید» می‌گوید و تصویربردار، دوربین را خاموش می‌کند. عوامل صحنه خداحافظی می‌کنند. شاعر در پشتِ صحنه، تنها مانده است. زیرِ لب دشنامِ آب‌نکشیده‌ای نثار کسی می‌کند. دیگر هیچ «آداب و ترتیب»ی نمی‌جوید... امّا صبر کنید! انگار دوربین روشن مانده: عملِ شاعر ثبت شد! دوربینِ همیشه روشن، شیشه‌ی خانه‌های وبلاگی ماست.
این‌طور، وبلاگ‌نویس با ابزارِ زبان، روی لبه‌ی نازک بین نظم عملی پشتِ صحنه و نظم نمایشی جلو صحنه راه می‌رود. او با حرکت بر مدارِ «هاره»ای (۱۹۸۵) «نمایشِ عمومی، مکانِ جمعی / مکانِ جمعی، نمایشِ خصوصی / نمایشِ خصوصی، مکانِ فردی / مکانِ فردی، نمایشِ عمومی» در جستجوی کسبِ هویّت شخصی، درکش را از اجتماع به منظورِ معنابخشیدن به شرایط خودش مورد استفاده قرار می‌دهد.

۳- و امّا... من نقاب نمی‌زنم؛ چراکه همیشه نقاب بر چهره دارم.

دستِ آخر، کوتاه و گذرا این‌که هرقدر به استعاره‌های پشتِ صحنه و جلوی صحنه‌ی گافمی علاقه‌مند باشم، از این نقد صرف‌نظر نخواهم کرد که نگاهِ او همه‌ی رفتارهای نمایشی‌مان را تصنّعی و نقاب‌دار می‌بیند و ادراکی ابزاری از کنش‌ها ارائه می‌دهد. در حالی‌که به گمانم من، بیرونِ فرهنگ نایستاده‌ام و آن‌را «به کار نمی‌برم». فرهنگ ـ نیروی برانگیزاننده‌ی عمل ـ در من درونی شده است. من همیشه نقاب بر چهره دارم؛ من نقاب نمی‌زنم؛ خود، نقابم.

پیش‌نیاز: پیاده‌روی‌های بی‌پایانِ پرسه‌گردِ خیابان‌های اینترنت

ترک بک