« همبستگی جعلی | صفحه اصلی | تجسّد کلمه »

هویّت بسیج / بسیجِ هویّت

چه در زمان دانش‌آموزی و دانشجویی و چه وقتی که درس دادم، موضوعِ جذب بچّه‌ها و دوستان به بسیج برایم جالب بوده. خیلی وقتها هم دوستان نزدیکِ بسیحی داشته‌ام. چند وقتی هم هست که مقولة هویّت و به تَبَعش، سبک زندگی و خرده فرهنگ و ضدّ فرهنگ و از ایندست مفاهیم وابسته، برایم جالب شده‌اند.
همین اوّل بگویم که هیچ تحقیق دقیقی انجام نداده‌ام و هرچه هست تخمین‌های اوّلیّه و مشاهده‌های پراکنده‌ست. بر پایة همین مشاهده‌های نخستین، این را حس کرده‌ام که اعضایی که علایقشان را از طریق عضویّت در بسیج پی میگیرند، یکدست نیستند. از بین انواعی که حس میکنم وجود دارند، پژوهش دربارة یک دسته باز برایم جالبترست: کسانی که بسیج برایشان به نوعی کارکردهای گروههای ضدفرهنگ را دارد. یعنی برای اینها، بسیج همان عملکردی را دارد که بعضاً گروههای ضدفرهنگ افراطی دارند. اینجا به دنبال برخی گزاره‌های نه الزاماً درست هستم؛ که حاصل تطبیق مدل هانداید هستند – که تا جاییکه میدانم، پژوهش‌های خوبی در خصوص ضدفرهنگ دارد – و پنداشته‌هایم دربارة آن‌دسته از اعضای بسیج که ذکرشان رفت.

(۱) بسیج، براحتی میتواند جانشین خانواده شود و خانه‌ای جایگزین برای اعضا بسازد؛ بی‌آنکه از درگیریها و مسایلی که نوجوانان و جوانان در خانوادة واقعیشان تجربه میکنند، خبری باشد.
برای بعضی، بسیج، خانوادة جدیدی‌ست که حس عاطفی حاصل از مذهب (برادری)، در آن بسیار قدرتمند میباشد و دشمن بالقوّه، همبستگی بین اعضا را پدید میآورد. آنها که از خانوادة خود بهر دلیلی بریده‌اند – یا کمتر به آن اعتنا میکنند – مشوّقی قوی‌تر برای عدم ترکِ گروه دارند.

(۲) در گروههای ضدفرهنگ، رهبر مقتدر کاریزماتیک، بمثابة نمونة عینی و عملیِ هویّت بزرگسال، راهنمای ورود به واقعیّت جدید را فراهم میسازد.
برای بعضی، «فرمانده»ی بسیجی، نقش رهبر کاریزماتیکِ هویّت‌بخش را بعنوان پدرِ جدید بازی میکند. نوجوانان عضو، از این طریق، راهی برای بزرگ‌شدن و آزادی از وابستگی کودکانه میجویند. آن‌ها در خانة جدیدشان، بزرگ میشوند.

(۳) چنین گروههایی میتوانند برای اعضا، هویّتی نو و تصوّری از خود فراهم آورَند که عزّت نفس و امید را در عوضِ خود-خوارپنداری وعده میدهد و موجب میشود تک‌تکِ اعضا بخواهند خود را به اهداف و فعّالیّت‌های گروه، متعهّد بدانند. به اعضا جایگاهی در نظم جدید و نیز واقعیّتی جدید، ارائه میگردد که از سوی دیگر شرکت‌کنندگان پذیرفته است. در یک کلام برای کسانیکه چنین خلاء هویّتی از تصوّرشان نسبت بخود وجود دارد، «بهتر است بسیجی بود تا این‌که هیچ‌چیز نبود.» علاقه به در اختیار داشتن کارتِ بسیج و نمایش آن، نشان‌دهندة وابستگی به هویّت جدید و ابراز آن به کسانی‌ست که فرد را تا پیش از این «هیچ» تلقّی میکردند.

(۴) هویّت نو، بصورت ابرازی خودش را در نمادها و زبان نشان میدهد. احساساتِ عمیق اعضا، از طریقِ نمادها بیان میشوند. در بعضی موارد این احساسات شامل بغض و بیزاری است و با پرخاش و انتقام و تخطّی همراه میگردد. دایرة واژگان خاص بسیج، لباس کم و بیش همسان و چفیه، دشمن مشترک و گاهی برخوردهای پرخاش‌جویانة انتقامی – انتقام از دشمن مشترک – بیان‌کنندة هویّت، بصورت ابرازی‌ست.

(۵) ایدئولوژی جدیدی جایگزین ایدئولوژی قبلی میشود. ایدئولوژی جدید معنای جدیدی به هستی عضو میبخشد. اهداف و ارزش‌های جدید به تعهّد و بازتعریف گذشته و زندگی پشیین دعوت میکنند. از چنین افرادی، بسیار از ایندست جمله‌ها شنیده‌ام که «پیشتر گمان میکردم... حالا میدانم...»
بازتعریفِ واقعیّتی که ارائه می‌شود به اعادة عزّت نفس و شأن و مقام کمک میکند. به‌جای بخشیدن و ارزانی داشتن بیهودگی و بیگانگی، ایدئولوژی جدید می‌تواند «چیزی که بیرزد برایش زندگی کرد» عرضه کنَد که ایده‌آلیسم و هیجان و شور و ذوق را تجهیز میکند. این «چیز» ممکن است تصوّری از دنیایی جدید یا نظمی جدید باشد که به مشارکت جمعی برای چیزی بزرگ‌تر و مهم‌تر نیازمند است: هدفی انقلابی.

(۶) این تصوّر، همچنین امکان سرسپردگی و تعهّد عمیق، فداکاری‌ها و اجرای اعمالی را که ممکن است شجاعت اعضا را به چالش بکشاند و نیازشان به خطر و هیجان را اقناع کند، ارائه میدهد. بنظر میآید، بعضی اعضای فعّال‌تر گروه بیشتر طالب خطر و تنش باشند. در بعضی موارد، سطح سرسپردگی در شکلهای مناسکی ابراز می‌شود. به‌عبارت دیگر، مناسک ورود به فعّالیّت سیاسی: شرکت در عملیّات، شرکت در رزمایش، اردو و فعّالیّتهای سیاسی.

(۷) دستِ آخر، بعضی گروه‌ها، برای اعضا، امکانِ مشارکت در روش جدید نظم، انضباط درونی و مسؤولیّت در عملکردِ روزانه را در جهتِ هدفی مشترک – به‌جای باری به هر جهت بودنِ بی‌هدف و جستجوی لذّات و هیجان‌های آنی – فراهم می‌آورند. دیده‌ام کسانی را که گمان میکنند در موقعیّت جدیدشان، آدمهای مهمّی هستند. برای آنها نظم درونی و تعهّد به ایدئولوژی جدید بازنمایی چنین چیزی‌ست.

---
پ.ن. هاها :)) عنوانش شبیه درس «فرهنگی برهنگی» -ِ کتاب ادبیات دوّم دبیرستان (؟) شد!