« سینا | صفحه اصلی | انسان دانشگاهی »

تأمّلاتِ گیدنزی دربارة تصادف ساختمان با هواپیما

۱-
مخاطرات دوران مدرن، مثل خودِ جهان مدرن، متراکم شده‌اند. هواپیمایی به ساختمانی برخورد میکند و بیش از صد نفر کشته میشوند: هواپیما – کپسول متراکم انسانها – به ساختمان – کپسول متراکم دیگری از آدمها – برخورد میکند و آدمهای دارا و ندار و متخصّص و غیرمتخصّص یکجا با هم از بین میروند؛ هوا، آلوده است و میلیون‌ها نفر متضرر میگردند: آلودگی هوا، همه را میآزرد؛ از هر قومیّت و وضعیّت اقتصادی که میخواهند باشند. «دیگران»، دیگر وجود ندارند. همة ما میتوانستیم داخل هواپیمای سی-صد و سی باشیم؛ همانطور که همه‌مان هوای آلودة تهران را دیروز نفس کشیدیم. دوستانِ ژورنالیستِ ما دوستانشان را از دست دادند و چه بسا، دوستانِ ما یا خود ما در آن پرواز میبودیم و حالا روی تخت بیمارستان یا در سردخانة پزشکی قانونی دراز کشیده بودیم. شاید خانة ما یکی از آپارتمانهای همان ساختمان بلندی بود که در آتش سوخت.*

۲-
جهان، فشرده شده. ارّابه و گردونة هولناک جهانی‌شدن، دیوانه‌وار جلو میرود. جهانی‌شدن، همان ارّابة هندیهاست که بتها را سوارش میکردند و به پیش میراندند و بت‌پرستهای مشتاق، برای تبرّک، نزدیک ماشین حامل بت میشدند و زیر چرخهایش له و لورده میگشتند. جهان، فشرده شده و منابع و خدمات، دیگر تحت نظارت محلّی نیستند. بسیاری تکنولوژیها، در دستان ما نیست. هواپیمای ما – این مظهر جهانی‌شدن که فاصله‌ها و مکان‌ها را به زمانِ اجتماعی استاندارد تبدیل میکند – نیاز به قطعات و خدماتی دارد که در جای دیگری از این جهان «کوچک» تولید میشوند و ما، محرومیم از آنها.**

۳-
امروز، سرایدار خانه‌مان میگفت هرسال «باید» یکی دو تا حادثة اینچنینی رخ بدهد. مردم، در برابر فهرست بزرگ مخاطرات دورة مدرن، کرخت شده‌اند. ما به انواع مخاطرات آگاهیم و حتّی فهم عام، درک میکند که مهارت تخصّصی – پزشکی، سیاست، فن و ... – محدودیّت دارد و این نظامها، دربارة پیامدهای اقتباس از اصول تخصّصی خودشان، تخصّصی ندارند. آنقدر خطر دیده‌ایم که لاینحل بودنشان برایمان عادّی شده: ماشین را ساخته‌اند که تصادف کند؛ برق را که بگیرد؛ انتخابات را که تقلّب کنند؛ مرغ را که حامل آنفلوآنزا باشد و گاو را که مجنون شود و آدم را که بمیرد و البتّه، هواپیما را ساخته‌اند که سقوط کند... امیرِ معاونِ نیروی زمینی میگفت که این حوادث، طبیعی‌اند.

۴-
پیش از پروازهایمان – با پیشرفته‌ترین وسایل حمل و نقل – مهماندار، دعای پرواز میخوانَد. سرنوشت، پا در دنیای مدرن میگذارد؛ چراکه، دین، حتّی در دنیای مدرن، تحمّلِ بی‌اطمینانیهای مخاطره‌آمیز را آسانتر میکند. در دنیایی که با مخاطره‌های دست‌سازِ بشر، سرِ پا شده، ظاهراً نباید دیگر جایی برای دخالتِ آسمانی بمانَد. ما، حالا میدانیم که نه تنها ممکن است کارها در مسیر نادرست طی طریق کنند؛ بل، میدانیم که نمیتوانیم چنین احتمالی را حذف کنیم. اینطور، آنجا که سیطرة دین سنّتی سست میشود، تصوّرات مربوط به سرنوشت، یکسره ناپدید نمیشوند: سرنوشت باز میگردد. رئیس‌جمهور از عمرة مفرده، شهادتِ کشتگان را تسلیّت میگوید.

۵-
ما، در ایران، از مخاطرات دنیای سنّتی نگسسته، خطرهای دنیای مدرن را بیشتر از هر کشورِ پیشرفتة دیگری احساس میکنیم.... ولی، از مزایایش بی‌بهره مانده‌ایم. اینجا، همه چیز وارونه‌ست.***

------
*- برای همین است که استادم دکتر کاشی، مرگ را دوباره تجربه کرده. چرا که اویی که مرده، یکی از ما بود.
**- همة ما به هم مربوطیم. جنگ‌افزارِ بالقوّة ما، خطری‌ست برای آنها. همانطور که بحران نفتی ۱۹۷۳ متأثّرشان کرد.
***- متن را بی‌هیچ علامتِ تعجّبی نوشتم. هرجایش دوست داشتید، مجازید علامت تعجّب بکارید. خودم سر تا پایش را به طعن و طنز خواندم!