« کتاب‌باز (۴)::بچّه‌های سراسر جهان، فانتزی بخوانید! | صفحه اصلی | صنعت انحلال »

کتاب‌باز (۵)::رایانه هیچ‌گاه جایگزین کتاب نخواهد شد!

و این هم آخرین «کتاب‌باز»ی که نوشته‌م. مسلّمه که مخالف کامپیوتر نیستم که هیج؛ پربسامد هم در زندگی روزمره‌م ازش استفاده میکنم. حتّا با بازی‌های کامپیوتری هم موافقم. چرا جز اینکه بقول جان کین بنظرم، یکی از مثالهای خوب حوزه‌های عمومی خرده؛ مهارتهای تفسیری بچّه‌ها رو هم از طریق حرکت در بین متنهای منظم امّا غیرخطّی تقویت میکنه.
یادم نمیره سالهای اوّل دانشگاه خودم رو که تقریباً یه ترم نرفتم دانشگاه و بجاش تو سایت کامپیوتر مدرسه، بازی میکردم! حیف که خیلی دور افتادم از بازیهای جدیدی که مرسوم شده و آخرین باری که با بچّه‌ها رفتم گیم‌نت، در حد گروه سنّی الف ظاهر شدم در بازی... بگذریم؛ ادّعای «کتاب‌باز» (۵) اینه که متن روی مانیتور، متن روی کاغذ نمیشه؛ همین.

و برای کتاب‌خوان‌ها...
رایانه هیچ‌گاه جایگزین کتاب نخواهد شد!
کتاب‌خوان شمارة پنج – نشریة داخلی مدرسة راهنمایی علامه حلی (۱) تهران

۱- احتمالاً شما هم مثل من کارتون «بارباپاپا» را دیده‌اید. بارباپاپاها ـ شخصیّت‌های دوست‌داشتنی کارتون ـ می‌توانستند تغییر شکل دهند و اصلاً شعار کارتون هم همین بود: بارباپاپا، عوض می‌شود! بارباپاپاها، جدّ بزرگی در بین اسطوره‌های یونانی دارند. در افسانه‌ها، «پروتئوس» یکی از ایزدانِ دریا بود که می‌توانست به دلخواه، به هر شکلی درآید. جز این جدّ بزرگ، بارباپاپاها فرزندانی هم در دنیای جدید دارند: رایانه‌ها. رایانه‌ها همه‌جا هستند: در صنعت، پزشکی، در معماری، فرهنگ، در ناوبری، در مدرسه و در خانه‌هایمان و ... رایانه‌ها هرجا، به شکلی متناسب با کاربردشان در می‌آیند؛ کوچک و بزرگ می‌شوند و خلاصه، نمی‌توان حوزه‌ای را در دنیای جدید تصوّر کرد که رایانه‌ها جایگاهی در آن نداشته باشند.

۲- حوزه‌ی کتاب هم از تأثیر فن‌آوریِ رایانه در امان نمانده‌. کتاب‌ها و موادّ نوشتاری، تا حدّ زیادی به اَشکالِ دیجیتالی تبدیل شده‌اند. روزنامه‌ها را می‌توانید حتّا گاهی پیش از چاپ‌شان، در اینترنت و روی صفحه‌های نمایشگرهایتان بخوانید؛ یا نوشته‌های پژوهشی و دانشگاهی را در اینترنت جستجو و پیدا کنید. جز این‌ها، بسیاری از کتاب‌های مهم را می‌توانید به‌صورت دیجیتالی بخوانید و اصلاً هدف «طرحِ (پروژه‌ی) گوتنبرگ» این بود که بسیاری از کتاب‌ها را به ‌صورت دیجیتالی بر روی اینترنت عرضه کنند؛ که البتّه پیشرفت نسبتاً کند امّا خوبی هم داشته. طرح «گوگل‌پرینت» هم تا حدّ زیادی چنین هدفی را دنبال می‌کند. دستِ آخر این‌که، اصلاً بعضی از کتاب‌ها فقط به شکل «کتاب الکترونیکی» عرضه می‌شوند.
خیلی‌ها از فایده‌های چنین تغییری می‌گویند. آن‌ها معتقدند که صفحه‌ی نمایشگر می‌تواند همه‌ی کارکردهای کاغذ را داشته باشد. جز این، رایانه‌ها کم‌هزینه‌ترند و جای کمتری می‌گیرند و می‌توانند اطّلاعاتِ یک کتابخانه‌ی خیلی خیلی بزرگ را در خود جای دهند. حمل‌ونقل‌شان آسان‌تر است و امتیازات زیست‌محیطی هم دارند؛ یعنی از نابودی جنگل‌ها که از پیامدهای صنعت تولید کاغذ است، جلوگیری می‌کنند.

۳- خود من هم از رایانه خیلی استفاده می‌کنم. همین حالا، دارم مقاله‌ام را با رایانه می‌نویسم. تقریباً در تمام ساعت‌هایی که در خانه بیدارم ـ و گاهی حتّا هنگامی که خوابم ـ دستگاهم روشن است. نوشته‌هایم را با رایانه می‌نویسم و جز در مواقعی که مجبور باشم، از قلم و کاغذ استفاده نمی‌کنم؛ اِسلایدِ بحث‌هایی را که باید در دانشگاه ارائه کنم، با رایانه می‌سازم؛ در اینترنت جستجو می‌کنم، خبرها را دنبال می‌کنم، نوشته‌های وب‌نوشت‌‌های دوستانم را می‌خوانم و موسیقی گوش می‌دهم و فیلم نگاه می‌کنم. خلاصه، رایانه در کار روزانه و حرفه‌ایم کاربردهای زیادی دارد و کمک‌کار بزرگی‌ست؛ طوری‌که گاهی وقتی از دستگاهم دورم، احساس می‌کنم چیزی کم است و در ضمن، به تمام فایده‌هایش آگاهم. با این‌همه هیچ‌گاه نمی‌توانم کتابی را روی صفحه‌ی نمایشگرم بخوانم! چراکه معتقدم صفحه‌ی نمایشگر نمی‌تواند از همه نظر، جانشین کتاب شود. به‌نظرم رایانه‌ها نمی‌توانند لذّت حاصل از واژه‌ها را ـ لذّتی که کتاب‌خوان‌هایی مثل من و شما خوب می‌شناسیمش ـ با همان حسّ و صمیمیّت و همان تمرکزی که از خواندن کتاب به دست می‌آید، منتقل کنند. چرا؛ وقتی دنبال هدفی عملی هستم یا وقتی قصدم ارتباطی فوری‌ست، از رایانه استفاده می‌کنم. می‌توانم اخبار کشور را از طریق رایانه دنبال کنم؛ ولی وقتی می‌خواهم از شعر حافظ لذّت ببرم، نمی‌توانم آن‌ را بر صفحه‌ی نمایشگر بخوانم. خودتان هم می‌توانید امتحان کنید: چند صفحه از داستان یا شعری را که دوست دارید، یک‌بار روی صفحه‌ی نمایشگر رایانه و یک‌بار در کتاب بخوانید و ببینید که تأثیر این دو شیوه یکسان نیست. برای کتاب‌خوان حرفه‌ای، لذّت ورق‌زدن با فشردن دکمه‌ی «پیج‌داون»، قابل مقایسه نیست و مثل این می‌مانَد که فوتبالیست حرفه‌ای را مجبور کنید به‌جای توپ چرمی، با توپ پلاستیکیِ دولایه بازی کند! تفاوت لذّت واژه‌ها، برای کتاب‌خوانِ حرفه‌ای، وقتی کامل می‌شود که آن‌ها را روی کاغذ و درون شیرازه‌ی کتاب ببیند.

۴- «بیل گیتس» ـ مدیرعامل شرکت «مایکروسافت» ـ یک‌بار در مصاحبه‌ای مطبوعاتی در اسپانیا اعلام کرد که قصد دارد پیش از مرگش، والاترین هدف زندگی‌ِ خود را تحقّق بخشد. وقتی از او پرسیدند این هدف چیست؟ گفت: حذف کاغذ و بعد، حذف کتاب! «ماریو بارگاس یوسا» نویسنده‌ی نامدار و برجسته‌ی پرویی و اسپانیایی زبان، بعدها نوشت: «در آن جلسه حاضر نبودم و این مطالب را در روزنامه خواندم؛ امّا اگر در آن‌جا می‌بودم، حتماً آقای گیتس را هو می‌کردم که این‌طور بی‌شرمانه اعلام می‌کند قصد دارد من و همکارانم یعنی نویسندگان کتاب را یک‌راست به صفِ بی‌کاران اعزام کند.» من هم در آن جلسه نبودم؛ ولی اگر آن‌جا حاضر می‌بودم، همراه با آقای یوسا، بیل گیتس را هو می‌کردم؛ چراکه قصد دارد ما کتاب‌خوان‌ها را از بزرگترین لذّت زندگی‌مان محروم کند: لذّت خواندن واژه‌ها در کتاب‌ها.

- کتاب‌باز (۱)::بیایید دون‌کیشوت باشیم!
- کتاب‌باز (۲)::اگر بخواهی، تو هم می‌توانی به زبان ما حرف بزنی!
- کتاب‌باز (۳):: عادت‌های کتاب خواندن
- کتاب‌باز (۴)::بچّه‌های سراسر جهان، فانتزی بخوانید!