« اختلاف نسلی | صفحه اصلی | کتاب‌باز (۲)::اگر بخواهی، تو هم می‌توانی به زبانِ ما حرف بزنی! »

کتاب‌باز(۱)::بیایید دون‌کیشون باشیم

از اوّل امسالِ تحصیلی، دو هفته‌نامه‌ای برای بچّه‌های مدرسة راهنمایی چاپ میکنیم و اسمش رو هم گذاشته‌یم «کتاب‌خوان». هدفمون، کتابخون کردن بچّه‌هاست. میخوایم هم کتابهای جدید رو بشناسن؛ هم در موردشون بنویسن و هم از نظر من مهمتر از بقیه، اینکه سبک زندگی «کتابخونی» رو بهشون معرّفی کنیم تا هویّتشون رو بعنوان آدمای کتابخون بسازیم.
اینکار و کارهای موازی دیگه، باعث شده که امسال وقتی سر کلاسای انشام میپرسم کی اینروزها کتاب دستشه و داره میخونه؟ تقریباً همه دستشون رو بلند میکنن. همه، کتابی تو کیفشون هست و اشکال البتّه اینجاست که سر کلاسهای درس هم کتاب میخونن!
امّا برای اینکه با سبک زندگی آدمای کتابخون آشناشون کنیم و هویّتشون رو شکل بدیم، ناشرای کودک و نوجوان رو بهشون معرّفی میکنیم و جز این، تو ستونی باسم «کتاب‌باز» با نوشته‌هایی کم و بیش ایدئولوژیک (!) هویّت‌سازی میکنیم. این ستون رو تو چند شماره‌ای که منتشر شده، من نوشته‌م؛ جز یه شماره که محمّد زحمت کشید و دربارة عادتهای مطالعه واسه بچّه‌ها گفت. خواستم بمناسبت هفتة کتاب (!) نوشته‌ها رو بذارم اینجا. خصوصاً که هنوز حوصله نکرده‌ایم، نشریه رو تو سایت مدرسه بذاریم. پشتِ سر هم آپلودشون میکنم. چهار پنج‌تا بیشتر نیستن. یادتون باشه که واسه بچّه‌های راهنمایی نوشته شده‌ن. اگه خوندین، نظرتون رو بگین...

بیایید دون‌کیشون باشیم
کتاب‌خوان شمارة نخست – نشریة داخلی مدرسة راهنمایی علامه حلی (۱) تهران

۱-
شخصیّت‌های داستانی، گاهی خیلی معروف و مشهور می‌شوند. بچّه‌ها و بزرگ‌ترهای ایرانی، «مجید» ـ شخصیّت اوّل «قصّه‌های مجید» ـ را می‌شناسند؛ تو، مثل بقیّة دوستانت حتماً می‌دانی «هری پاتر» کیست؛ خیلی‌ها با «شرلوک هولمز» و «پوآرو» آشنایند و حتّی معمّاهایی را که حل و فصل کرده‌اند، می‌دانند و ... . یکی از شخصیّت‌های مشهور و محبوب ادبیات جهان و اتّفاقاً یکی از نام‌آشناترین‌های ادبیّات داستانی، «دون کیشوت» است که سروانتسِ اسپانیایی در اواخر قرنِ شانزدهم میلادی خلقش کرده و آن‌قدر مشهور شده که از روی آن، فیلم‌ها، شعرها، نمایش‌ها و نقّاشی‌های زیادی ساخته‌اند. خلاصه اینکه، «دون کیشوت» شخصیّت دوست‌داشتنی و محبوبی‌ست که همه جای جهان می‌شناسندش: نجیب‌زاده‌ای ساده‌دل که به جنگ بدی‌ها می‌رود.
آنچه نجیب‌زادة داستان ما را وامی‌داشت ساده‌دلانه به جنگِ بدی‌ها برود، کتاب‌هایی‌ست که می‌خواند. «دون کیشوت» شب و روز مطالعه می‌کرد. به‌این بخش از آغاز داستانِ دون‌کیشوت، با ترجمة مرحوم «محمّد قاضی» ـ که توصیفِ شخصیّت اوست با زبانی طنزآمیز ـ نگاه کن تا ببینی نجیب‌زادة داستان، چطور غرق در مطالعه و کتاب بود:
باری باید دانست که این نجیب‌زاده در مواقعی که بی‌کار بود ـ یعنی تقریباً در تمامِ ایّامِ سال ـ وقتِ خود را صرفِ خواندنِ کتاب‌های پهلوانی می‌کرد و با چنان شوق و ذوقی به این کار خو گرفت که تقریباً مشغلة شکار و ادارة امور مایملکِ خود را بکلّی فراموش کرد. غرایب و عجایبِ اعمالِ او به درجه‌ای رسید که چندین جریب از زمین‌های کشتِ گندم خود را برای خریدن و خواندن کتاب‌های پهلوانی فروخت و بقدری که می‌توانست از آن کتب، در خانة خود گردآورد. [...] نجیب‌زادة بیچاره [...] شب‌ها بیدار می‌ماند و برای آن‌که مفهوم عبارات را درک کند و در آن‌ها تعمّق نماید و از بطونِ آن‌ها معنایی بیرون بکشد، به خود رنج می‌داد، چندان‌که مرحومِ ارسطو اگر عمداً و به‌همین منظور زنده می‌شد، از عهده بر نمی‌آمد! [...] عاقبت، نجیب‌زادة ما چنان سرگرم کتاب‌خوانی شد که شب‌های او از شام تا بام و روزهای او از بام تا شام، به خواندن می‌گذشت...

کتاب‌هایی که دون کیشوت وقتش را صرف مطالعة آن‌ها می‌کرد، داستان‌هایی پهلوانی بود سرشار از آرمان‌هایی مثل صلح، صفا و عدالتی همراه با عشق و محبّت. دون کیشوت، آن‌قدر غرق خواندن کتاب‌ها شد که صلح و صفا و عدالت و عشق و محبّت، تبدیل شدند به آرمان‌های خودش و ساده‌دلانه تصمیم گرفت لباس نبرد پهلوانی بپوشد و برای جنگ با بدی‌ها تا رسیدن به آرمان‌هایش تلاش کند. کتاب، ذکرِ تلاش‌های ساده‌دلانة قهرمان داستان است که در اینجا مجال تعریف کردنشان نیست؛ آنچه حالا برایم اهمیّت دارد این است که کتاب‌ها، زندگی «دون کیشوت» را تغییر دادند.

۲-
انگلیسی‌زبان‌ها به کسی که خیلی کتاب می‌خوانَد، می‌گویند «بوک‌ورم»؛ تحتِ لفظی‌اش می‌شود «کِرمِ کتاب». کرم‌های سبزِ برگ را لابد دیده‌ای که چطور از یک‌طرف شروع می‌کنند به خوردن و گاز می‌زنند و کوتاه‌زمانی نگذشته، دیگر اثری از برگ نیست. کِرم‌های کتاب، همین‌طور کتاب را «می‌خورند». من، چندتایی‌شان را می‌شناسم: قبل از خواب، بعد از بیدارشدن، حین راه رفتن، وقتِ استراحت و نشستن، توی تاکسی، در مترو، ایستاده در اتوبوس وقتی یک دستشان به میله است تا نیفتند و ...؛ همیشه، کتاب می‌خوانند.
ولی من و تو می‌دانیم که فقط زیاد کتاب خواندن شرط نیست. جز آن، تأثیری که از خواندن کتاب به‌دست می‌آید هم، البتّه مهم است. بی‌ادبی نباشد؛ هدف، فقط «خرخوانی» نیست. باید نتیجه‌ای هم حاصل گردد و تغییری رخ دهد. در کارِ کسی که کتاب بخوانَد ولی زندگی‌اش پیش از خواندنِ کتاب‌ها و بعد از آن، یکسان باشد، باید که شک کرد.

۳-
خیلی‌ها «دون کیشوت» را به‌خاطر کارهای بامزّه‌ای که می‌کند و دیوانه‌بازی‌هایی که در می‌آورد، دوست دارند؛ خیلی‌ها او را دوست دارند، چون آدمی‌ست بشدّت خیالاتی و ... ؛ ولی من «دون کیشوت» را دوست دارم، چون مطالعه و کتاب خواندن در زندگی‌اش تغییر ایجاد کرد. از کتاب خواندن خیلی خوشم می‌آید و مطالعه، کارِ هرروزه‌ام است؛ ولی بیشتر از آن سعی می‌کنم و دوست دارم کتاب خواندن، باعث شود نگاهم به اطرافم، به جهان و به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنم تغییر کند: دوست دارم زندگی‌ام قبل از خواندن هر کتاب، تفاوتی ـ هر قدر اندک ـ با بعدش داشته باشد. دوست دارم «دون کیشوت»ی باشم در حد خودم... شما هم بیایید «دون کیشوت» باشیم.