« روزگار غریبی‌ست نازنین! | صفحه اصلی | طبقِ معمول: سه بند پراکنده »

پارادوکس ابراهیم بودن

... و خدا خواست ابراهیم را امتحان کند. پس او را ندا داد: «ای ابراهیم!» ابراهیم جواب داد: «بلی، خداوندا!» خدا فرمود: «یگانه پسرت یعنی اسحاق را که بسیار دوستش میداری، برداشته، به سرزمین موریا برو و در آنجا وی را بر یکی از کوههایی که به تو نشان خواهم داد بعنوان هدیة سوختنی، قربانی کن!» (سِفر ِ پیدایش؛ پارة بیست و دوّم؛ آیات اوّل و دوّم)

سالها پیش، «ترس و لرز» کیرکگور (کرکه‌گارد) تأثیری غریب رویم گذاشت. تصویری که کیرکگور از تصمیم ابراهیم ارائه میدهد، بکلّی متفاوت از آنچیزی بود که میندیشیدم. پارادوکسهای تصمیم ابراهیم، در «ترس و لرز» عجیب است و خواندنی. باید بخوانی تا بدانی زندگی ابراهیم – که کم و بیش نمونه ای برای کیرکگور بود تا زندگی خود را ارزیابی کند – چطور با «حقیقت سوبژکتیو» پیوند میخورَد؛ حقایقی که با «وجود» همبسته‌اند و از اینرو سرچشمه‌های اگزیستانسیالیسم را در کیرکگور میجویند.
هرسال، عید قربان، نگاهی دوباره میندازم به «ترس و لرز» و بخشهاییش را بازخوانی میکنم، تا معنای تصمیم ابراهیم را بفهمم. بدم نمیآید مثل پارسال، دوباره بخشی از کتاب را اینجا هم بنویسم:

[...] امّا مردم داستان ابراهیم را به گونة دیگری تعبیر میکنند. آنها، لطف خداوند را در بخشیدن دوبارة اسحاق [طبق عهد قدیم، آن اتّفاق دربارة اسحاق افتاد و نه اسماعیل] به ابراهیم ستایش میکنند و همة ماجرا را فقط آزمونی میدانند؛ یک آزمون – این واژه میتواند از چیزی بزرگ یا کوچک حکایت کند. امّا، کل ماجرا بهمان سرعت که نقل میشود، سپری میشود: بر اسبی راهوار مینشینند و در چشم برهم‌زدنی به موریه میرسند و بیدرنگ گوسفند را میبینند... فراموش میکنند که ابراهیم بر چارپایی کند راه میپیمود و سفر سه روز به درازا کشید و مدّتی بایست تا هیزم آوَرَد، اسحاق را ببندد و کارد را تیز کند.
با اینهمه ابراهیم را ستایش میکنند. واعظ میتواند تا ربع ساعت به وعظ مانده بخوابد و مستمع میتواند به هنگام شنیدن چرت بزند، زیرا همه چیز برای هر دو آسان و بی‌دردسر سپری میشود. امّا، اگر در میان حاضران یکی به بی‌خوابی مبتلا باشد، شاید در بازگشت به خانه در کنجی بنشیند و بیندیشد: «همة این ماجرا کار یک لحظه است؛ فقط یک دقیقه منتظر بمان، گوسفند را خواهی دید و آزمون به پایان میرسد.» امّا اگر آن واعظ او را در اینحال میدید بگمان من با همة هیبتش در مقابل او میایستاد و به او خطاب میکرد: «ای بینوا! چگونه میتوانی بگذاری روحت در این دیوانگی غرق شود؛ معجزه‌ای در کار نیست و تمام زندگی آزمونی‌ست.» و هرچه بر جوش و خروشش افزوده میشد برافروخته‌تر میشد و از خود راضی‌تر میشد و گرچه بهنگام وعظ دربارة ابراهیم هیچ هیجانی احساس نکرده بود، اکنون رگهای پیشانیش را متورّم احساس میکرد و شاید اگر گناهکار با آرامش و وقار در پاسخش میگفت: «من فقط میخواستم وعظ یکشنبة گذشتة تو را عملی کنم.» نفس و زبانش بند میآمد... (ترس و لرز؛ سورن کیرکگور؛ عبدالکریم رشیدیان؛ نشر نی؛ چاپ دوم؛ ۱۳۸۰؛ صص ۷۹ و ۸۰)

ترک بک