« اسناب/ نسبي نگري – محمّد میرزاخانی | صفحه اصلی | تجسّد کلمه »

اسطورة اسناب

محمّد راست میگوید؛ بعد از نوشتن اسنابیسم، چند باری با دوستان و اطرافیان – شوخی و جدّی – بحث شد. بعضی تشکّر کردند که حرف دلشان را زده‌ام. بعضی هم – لابد برای اینکه بگویند اسناب نیستند ;) – از نوشته، تعریف کردند. چند نفری هم گویا دلخور شده بودند و نوشته را به‌خودشان گرفته بودند که شرمنده‌شان هستم؛ – درست حدس زده‌اند!
محمّد خودش یادداشتی نوشته برای راز و نسبی‌نگرانه به اسنابیسم نگاه کرده که احتمالاً خواندید. نوشتة محمّد را که خواندم، خواستم از فرصت استفاده کنم و نظر تکمیلی خودم را هم بنویسم و احتجاجاتی را که با دوستان گفته‌ام، مکتوب بیاورم:

بله! هرکس میتواند هر سلیقه‌ای داشته باشد و با هر ذوقی انتخاب کند. دقیقاً اشکالی که به اسناب وارد است، از همینجاست. سر راست‌تر بگویم: من با سلیقة اسنابها مشکلی ندارم؛ مشکل من در این است که اسناب، ذائقة دیگران را تحمّل نمیکند. او با گزارة اوّلی که آوردم مخالف است و مخالفتش را ابراز میکند تا خود را بالاتر بکشد.
اسنابیسم – اگر بخواهیم از مدل بارت استفاده کنیم – اسطورة سلیقة برتر و درست است. عینی‌تر بگویم: اسناب، بابت سلیقة دیگران «متأسّف» است! اسناب، در حالیکه سرش را تکان میدهد و لبخند تلخی بر لب دارد، مخاطبِ «بیسواد»ش را تحقیرآمیز نگاه میکند و میگوید: متأسّفم که مزخرفاتی مثل این آهنگ مبتذل را گوش میکنی. گلپا هم شد خواننده؟ جداً بابت عمری که با دیدنِ فیلمهای سطحِ پایین آمریکایی تلف میکنی، تأسّف میخورم.
اسنابیسم، اسطورة بارتی‌ست چرا که از ایدئولوژی ذائقة سطحِ بالا دفاع میکند و طبیعت را جایگزینِ تاریخ مینماید. اسناب، سربلند فریاد میکشد: سلیقه‌ای که من دارم، سلیقة طبیعی‌ست. یا بهتر بگویم؛ سلیقة پاک و ذات دست‌نخورده، بتهوون دوست دارد و نه هایده! اسناب، به فرایندِ تاریخی توجّهی نمیکند و ذات و طبیعت را جایگزین میسازد. اسناب، زیرکانه پرهیز میکند و نمیگوید که سلیقه‌اش برایش سرمایه‌ای فراهم کرده تا زور براند.
نگاهِ ژیژکی به اسطوره هم بخوبی در اینباره گویاست: نه تنها سلیقة من، سطح بالاست؛ بلکه، بر عکس، سلیقة سطح بالا، ذائقه‌ای‌ست که من دارم! اینطور، اسطوره زائیده میشود. اسطوره هم با استیلا توأمان است. اسطوره، استیلا و سلطه را قصد میکند؛ قوّة قاهری‌ست نشسته در تخت فرمانروایی سلیقه‌ها. پس، رابطه‌ای تنگاتنگ با ایدئولوژی دارد و بقول فوکو در فضایی سیر میکند که مبادلة بی‌انتها و آزادانة گفتارها را بر نمیتابد.
امبرتو اکوی نازنین راست میگوید. نشانه‌شناسی دانشِ دروغهاست. همینکه ما چیزی را نشانة چیز دیگری میگریم، با دروغ مواجهیم. همینکه در محور جانشینی، نشانه‌ای جانشین هزارها بیشمار نشانة غایبِ دیگر میشود، دروغ خلق میشود. نشانه، بیش از آنکه نشان دهد، پنهان میکند.
شرمنده‌ام؛ ولی من رفتار اسناب را چونان نشانه‌ای میخوانم مبتنی بر اسطورة سلیقة متفاوتِ ذاتاً دست‌نخوردة پاکِ چه و چه، که بسیاری چیزها را پنهان میکند: تفرعن و خودخواهی اسناب را؛ رذالت و خودبزرگ‌بینی‌اش را و این گمان را که از فلان جای فیل افتاده. من، با سلیقة هیچکس مخالف نیستم؛ من با تحمیل سلیقه‌ها مشکل دارم...
این یادداشت – خوشبختانه – بی‌طرفانه نوشته نشده؛ برعکس، کاملاً هم جانبدارانه‌ست. هرقدر میخواهید ناسزا بگویید! امّا، پیش از آن، باز هم قدری دیگر از وقتتان را به من بدهید و اگر نخوانده‌اید، نوشتة قدیمی‌ام «جواد یسّاری و مسألة تعریف زیبایی» را بخوانید. ضرر کردید، بیشتر ناسزا بگویید!

ترک بک