« دربارة لوس ایریگارای - روانکاو پساساختگرای فرانسوی | صفحه اصلی | موتورسواری و استقلال‌یافتگی »

هایکوهای بچّه‌ها

ه
یکی دو هفتة پیش در کلاسهای انشای راهنمایی با بچّه‌ها، هایکو گفتن را تمرین کردیم. دسته‌جمعی رفتیم کارگاه ادبیات مدرسه و با کامپیوتر چندتایی عکس دیدیم و بچّه‌ها شروع کردند به نوشتن و من هم تا جاییکه میتوانستم – اگر نظر خاصّی داشتم – بعضی تغییرات را پیشنهاد میدادم. هفتة قبل هم نظرم را دربارة بعضی هایکوها برای بچّه‌ها نوشتم و گفتم از چه چیزی‌شان خوشم میآید. اینطور، بچّه‌ها دستِ کم دلایلم را شنیدند.
اینجا، چندتایی از هایکوهایشان و نظرم دربارة آنها را (همان توضیح‌هایی را که برای بچّه‌ها نوشتم) میگذارم. راستش را بخواهید بعد از خواندن هایکوها، وسوسه شدم پرهیزم از نوشتن هایکو را بشکنم :) دانش‌آموزانم – که شعرهایشان را نقل میکنم – سوّم راهنمایی‌اند.

سیّد مرتضی مرتضوی، نوشته:
ابرهای سفیدِ چون برف
سیاه افکنده‌اند بر کوه
مانند چتری سفید

و من توضیح داده‌ام: مرتضی، خوب توانسته تصویر ابرهایی را که بر زمین سایه انداخته‌اند، مجسّم کند. تقابل رنگ‌های «سفید» و «سیاه» در شعرش برایم جالب بود. تصویری که خلق کرده، برایم دلنشین است؛ این‌که ابری سفید، سایه‌ای سیاه می‌سازد. در ضمن، به‌نظرم قشنگ است در شعر، به‌جای «سایه افکندن» بگوییم «سیاه افکندن».

سیّد علی عاملیان، اینطور نوشته:
خستة کار، در میانِ دشت
لبخند می‌زنَد به ما
زورکی، پیرمرد

و من این‌طور نظر داده‌ام: اوّل از همه ترتیب واژه‌ها و سطرهای هایکوی علی توجّهم را جلب کرد. به‌نظرم، واژه‌های شعرش را خوب چیده؛ از همه بهتر این‌که قیدِ «زورکی» را در آغاز سطر سوّم آورده. گمان کنم جای درستش همان‌جاست و علی این‌را فهمیده. جز این، ترکیب «خستة کار» را بیش از «خسته از کار» می‌پسندم؛ انگار دوّمی برای شعر، مناسب‌تر است. دستِ آخر هم، تصویری را که خلق کرده، خوب می‌توانم تجسّم کنم.

محمّد محمّدی گفته:
می‌خندَد
به من
من، به او فکر می‌کنم

و من نوشته‌ام: محمّد تجربة رویارویی‌اش با عکسی را که دیده، توصیف کرده و این‌طور، تصویری که با هایکویش ساخته، دیدنی شده. تقابلِ فکرکردن با خندیدن، جالب است. ضمن این‌که، تکرارِ «من» - یکی در پایان سطرِ دوّم و یکی در آغازِ سطر سوّم – وقتِ خواندن شعر، زیبایش می‌کند.

کامیار محمّدزاده، گفته:
بر زمین می‌افتد
از صورتِ سبزِ درخت
گونه‌های سرخِ سیب

و من نوشته‌ام: به‌نظرم هایکوی کامیار خیلی قشنگ است و شاعرانه. سطرهای شعر، خوب چیده شده‌اند. تشبیه‌هایی که کامیار به‌کار برده، جالب‌اند. تکرار صامتِ /s/ در دو سطر پایانی هایکو (در واژه‌های «صورت»، «سبز»، «سرخ» و «سیب») به زیبایی شعرش خیلی کمک کرده. [توضیح اینکه بچّه‌ها این گونة کاربستِ صامت‌ها را می‌شناسند. آرایة معادلش «واج‌آرایی» است؛ دکتر شفیعی کدکنی، «جادوی مجاورت» یا «افسون همنشینی» را هم پیشنهاد کرده است.] نهایتاً این‌که، توصیفِ شعر، توانِ تصویرسازی خوبی دارد.

محمّدسپهر پیش‌بین، نوشته:
قرمزند،
هم طلوعِ خورشید،
هم گیلاس‌های آویزان

و من توضیح داده‌ام: مقایسة طلوع خورشید و گیلاس‌های آویزان، هایکوی محمّدسپهر را خواندنی کرده. ضمنِ اینکه چیدن صحیح سطرها خواننده را تا سطرِ پایانی منتظر می‌گذارد. در سطرِ اوّل منتظرید، بدانید چه چیزهایی قرمزند. در سطرِ دوّم، بخشی از پاسخ را دریافت می‌کنید؛ امّا هنوز منتظرید بدانید آن‌ «چیزِ» قرمزِ دیگر چیست؟ فعلِ جمعِ «اند (هستند)» و «هم (آغاز سطر دوّم)» باعث می‌شود منتظر بمانید. نهایتاً در سطرِ پایانی پاسخ را می‌یابید.

پایا سالم، اینطور هایکو گفته:
بسته شد،
بی‌سر و صدا، ناجوانمردانه
در ِ کامپیوتر

و من نظر داده‌ام: بعضی از بچّه‌ها، در مورد «حاشیه‌ها»ی کارگاه جلسة پیش، هایکو نوشته بودند. از میان همة آنها، شعر پایا را بیش از بقیّه پسندیدم. اوّل از همه این توضیح را بدهم که هایکو – همان‌طور که دربارة نوشتة علیرضا گفتم [و در این پست نیاورده‌ام] – مثل عکسی فوری می‌مانَد. پایا، در ثبتِ اتّفاقی که افتاده بود، هایکو گفته. (بخوانید: عکس گرفته.) یادمان باشد که وظیفة اصلی هایکو – همان‌طور که جلسة پیش گفتم – ثبتِ لحظات است، درست مثلِ عکس. بگذریم؛ جز این، آن‌چه توجّهم را جلب کرد، استفادة پشتِ هم از دو قید است. همان‌طور که در مورد هایکوی امیرحسین گفتم [و باز در این پست نیامده]، قید نقشِ بزرگی در هایکو دارد. پایا، قیدها را در جای درستشان آورده و همین، شعرش را زیبا کرده.

خلاصه اینکه دلم برای هایکوهای خودم تنگ شده :)