« من و صنعت فرهنگ | صفحه اصلی | بنیامین و کانالهای ماهواره »

دربارة عکس یوجین اونیل و خانواده‌اش

ه

پیش از این، دربارة فراخوان نقد عکس مجلّة دوربین عکّاسی نوشته بودم. بررسی و چاپ نقدها، دو شماره طول میکشد و اینطوری، شمارة بعد، نوبت بررسی نقد قبلی‌ست که فرستاده بودم. امروز صبح که پاشدم، دیدم فرصت خوبی است برای نوشتن نقدی برای عکس این شماره. بنظرم کم‌کم، نوشتن نقد عکس تبدیل به سرگرمی مفیدم میشود. اینبار، یکی دو ساعتی را صرف نوشتنش کردم. و باز، چون هنوز پستش نکرده‌ام، لطفاً اینبار هم امانت‌دار باشید. ;) در ضمن خواندن نظرهایتان دربارة عکس، خوشحالم می‌کند.

(۱)
داستان زندگی یوجین اونیل (متولّد ۱۸۸۸) – که در عکس همراه خانواده‌اش دیده می‌شود و در آن زمان، نمایشنامه‌نویسی سرشناس بوده – غریب و شگفت‌انگیز است. پدر یوجین اونیل، بازیگر تئاتر بود و پسر، هفت سال آغازین زندگیش را با گروه تئاتری پدر در سفر گذراند. سپس، پیش از اینکه به مدرسه‌ای سکولار برود، هفت سالی را در مدرسه‌ای به‌شدّت مذهبی گذراند. امّا، وقتی وارد کالج شد، مردی شراب‌خوار و زن‌باره بود؛ بنابراین بیش از یک سال در دانشگاه پرینستون دوام نیاورد و اخراج شد. این مسأله موجب شد تا در کلاس کوتاه مدّت نمایشنامه‌نویسی هاروارد شرکت کند و تحصیلات رسمی‌اش اینطور به پایان رَسَد. اونیل، بعد از آن به نیویورک رفت و بیشتر وقتش را با برادر بزرگترش به میگساری گذراند. در ۱۹۱۰ با اوّلین همسرش ازدواج کرد؛ امّا به‌دلیل بی‌مبالاتی‌ها و سفرهای ماجراجویانه‌اش، زندگی مشترک طولانی با هم نداشتند. اونیل، وقتی در ۱۹۱۲ به نزد خانوادة پدری‌اش برگشت. تحت تأثیر آشفتگی و رنج پدر افسرده، بیمار و دلسرد و مادر معتاد به مورفینش، تصمیم گرفت نمایشنامه‌نویس شود. پنج سال را صرف نوشتن نمایشنامه‌های یک‌پرده‌ای کرد تا نهایتاً در ۱۹۲۰ میلادی یکی از سه جایزة پولیتزرش را بخاطر «فراسوی افق» برد. در ۱۹۱۸، با اگنس بولتون ازدواج کرد و صاحب دو فرزند – شان و اونا – شد. عکس، احتمالاً مربوط به همین دوره است. دورة موفّقیّت اونیل، با نوشتن آثار مشهور دیگر ادامه پیدا کرد؛ امّا، با مرگ پدر، مادر و برادر و نیز شکست ازدواجش نوار موفقیّت‌هایش موقّتاً گسسته شد. با درک این شکست‌ها، اونیل شروع کرد به نوشتن داستانها و نمایشنامه‌هایی دربارة پیچیدگی‌های زندگی خانوادگی با شخصیّت‌هایی روان‌شناسیک که به‌دنبال هویّت‌هایشان می‌گردند. همة اینها موجب شد اونیل پیش از مرگش در ۱۹۵۳ یکی از مشهورترین نمایشنامه‌نویسان آمریکایی قرن بیستم باشد.

(۲)
عکس را عکّاسی ناشناس از یوجین اونیل سرشناس و خانواده‌اش در سالهای ۱۹۲۰ میلادی و احتمالاً در دهکدة گرینویچ برداشته است؛ جایی که آن سال‌ها محل زندگی بسیاری از اهالی تئاتر مانند مارتا گراهام، کول پورتر، جیمز بالدوین و داشیل همت بود. به‌جز یوجین اونیل، دختربچّه‌ای که روی زانوی مادرش نشسته هم، بعدها مشهور و سرشناس می‌شود. اونا اونیل، سالها بعد با مشهورترین کارگردان و بازیگر کمدی جهان – چارلی چاپلین – ازدواج می‌کند.
همة اعضای خانواده، سر تا به پا سفید پوشیده‌اند؛ درست مثل خانواده‌های نسبتاً مرفّه آن سالها. بچّه‌ها شلوار کوتاه به‌پا دارند و کفشهای کتانی سفید. مادر کلاهی سفید به‌سر گذاشته و او‌نیل، بر پیراهن سفیدش، کتی سیاه پوشیده. حتّی سگ خانواده – که زیر پای پدر و مادر دراز کشیده – سفید رنگ است.

(۳)
پست‌مدرنیسم و سورئالیسم، در دستِ کم یک نقطه با هم اشتراک دارند (و به‌همین خاطر بعضی، آوانگارد دهة ۱۹۲۰ را آغاز زودهنگام پست‌مدرنیسم می‌دانند.): در هر دو، مرجع دلالت – یعنی نفس واقعیّت – دال محسوب می‌شود. بنابراین بسیاری – از جمله کراس – این‌طور استدلال کرده‌اند که عکّاسی اصیل‌ترین شکل هنر سورئالیستی‌ست؛ چراکه عکس چیزی شبیه به «صورتک مردگان» است: مدلی گچی که از صورت تازه درگذشته‌ - خصوصاً مشاهیر – می‌ساختند. به‌همین خاطر است که بارت در «اتاق روشن» می‌نویسد: در عکس، هیچ‌گاه رویداد فراتر از خود نمی‌رود تا به چیزی دیگر و فوق‌العاده برسد. و نتیجه می‌گیرد که عکس امر جزیی مطلق (The Absolute Particular) است.
بارت، در بخش‌های بعد ابراز می‌کند که عکّاسی همیشه از شبح نقّاشی در عذاب بوده‌است. چراکه، بیش از آنکه با نقّاشی مرتبط باشد، به تئاتر نزدیک است و این نزدیکی به‌واسطگی مرگ است. در تئاتر، هنرپیشه با آرایش و گریم چهره‌اش، خود را می‌کشد و از جمع جدا می‌کند. در عکس هم ما در پسِ پشتِ چهره – که ژست گرفته – مرده را می‌بینیم. صدای کلیک دوربین عکّاسی، تداعی‌گر صدای چکاندن ماشه است؛ عکّاس نه با چشمش که با دستش کار می‌کند و ابژة عکس را با چکاندن ماشه – فشردن دکمه – می‌کشد.
صورتک گچی مردگان سفید است؛ نیم‌تنة نمایش‌های توتمیک – که پیوندگاه تئاتر و مرگ محسوب می‌شود – سفید است؛ و لباس‌های خانوادة اونیل هم. این‌طور، عکّاس ناشناس، مرگ خانوادة اونیل – و خصوصاً یوجین اونیل را که به سوی قاتلش خیره شده –زودتر از هنگام آن ثبت کرده. از میان تمام اعضای خانواده، تنها یوجین اونیل است که با نگاه مغرورانه به عکّاس و همین‌طور با کت سیاهی که بر پیراهن سفیدش پوشیده، از بازی مرگ فرار می‌کند. امّا تقدیر هر کسی که در مقابل دوربین قرار می‌گیرد، بی‌شک مرگ است.

(۴)
از عکس یوجین اونیل و خانواده‌اش، «هیچ‌چیز» - هیچ مطلقاً «چیز»ی – نمی‌توان دریافت. اطّلاعات تاریخی بند اوّل را تنها می‌توان از زندگی‌نامه‌های بسیار کسب کرد. مرجع دلالت سورئالسیتی و پست مدرنِ عکس، خود دال – خود عکس – است. تنها همراه با رولان بارت و آلن واتس – آنجا که دربارة مفهوم تات‌هاتا (Tathata) توضیح می‌دهد – می‌توان با انگشت به‌سوی عکس اونیل‌ها اشاره کرد و گفت: «نگاه کن! این یوجین اونیل‌ست با خانواده‌اش... این یکی هم بچّگی اونا – همسر چاپلین – است... » و تنها همین... عکس، امر واقعی لاکان است – که از سماجت نشانه‌ها می‌گریزد.