« خشونت، تفکّر و رهایی از ترس: تفسیری طبیعت‌گرایانه بر ارباب حلقه‌ها | صفحه اصلی | گرگان »

صحنة خیابانی - دربارة عکس مایکل استانو

هو
مجلّة “دوربین عکّاسی” هر شماره مسابقه‌مانندی دارد باسم “فراخوان برای نوشتن نقد عکس”؛ هر بار عکسی چاپ میکند و از خوانندگان میخواهد نقدی بر آن بنویسند و تحلیلش کنند. (در همین راستا اخیراً هم، هردفعه نقد عکسی چاپ میکند از یوریک کریم‌مسیحی – که لابد معروف حضور هستند.) اینبار (شمارة ۳۰) نوشتن تحلیلی بر عکسی از استانو را به مسابقه گذاشته است. پریشب وسط خواب و بیداری به سرم زد چیزکی بنویسم. همینطوری دست به کار شدم و نیم‌ساعتی نوشتم و چون قرار است که کمتر از ۴۰۰ واژه باشد، کوتاه آمدم. هنوز هم حوصله نکرده‌ام، نوشته‌ام را پست کنم؛ پس لطفاً امانت‌دار باشید! ;) خوشحال میشوم اگر شما هم، نظرتان را دربارة عکس بنویسید.

عکسِ مایکل استانو (صحنة خیابانی – ۱۹۸۰) را می‌توان با خیال راحت در حوزة عکاسی شهری (Urban Photography) جای داد. در نگاهی سرتاسری، قاب تنگ و کشیدة عکس، حالت خفقان شهر را القاء می‌کند. انگار در شهر – بقول اخوانِ شاعر – سقف آسمان کوتاه است و به‌همین خاطر، از آسمان، تنها جزئی کوچک در مرکز پس‌زمینه دیده می‌شود و مابقی همه، ساختمان بلند است و اتومبیل. در نگاهی دیگر، قابِ عکس آن‌قدر جمع شده که نفر سمت چپ، تمام‌قد در تصویر نگنجیده و همین، القای خفگی را تشدید کرده.
ازین گذشته، نشانه‌های مهم شهر، باتّفاق و یک‌سره در عکس جا گرفته‌اند: ساختمان‌های بلند از یکسو، اتومبیل‌ها از سوی دیگر؛ پلیس – یادآور ِ جبر قانونی موجود در شهر – از یک‌طرف و تنوّع آدمها در شهر – در اینجا مثلاً سیاهپوست با موی وزوزی – از طرف دیگر... مرد دوچرخه سوار – که از خودروی مدرن استفاده نمی‌کند – در راستِ تصویر، شاید برای تنفّس راحت‌تر، دهان و بینی را با پارچه پوشانده. حتّی همان تابلوی کوچک بانک در پس‌زمینه – نمونه‌وار – اقتصاد شهر را به رخمان می‌کشد. می‌توان گفت استانو با زیرکی – و احتمالاً با بخت خوب – تمام نشانه‌های مهم شهر را در قاب کم‌عرض عکسش جا داده است.
اگر بخواهیم بیشتر به تحلیل عکس بپردازیم، شاید بتوان دربارة جهت نگاه آدمهای عکس، اشارة پلیس و محل قرارگیری عکّاس نوشت و پرسید این آدمها به چه چیزی خارج از چارچوب تصویر نگاه می‌کنند؛ امّا با توجّه به آنچه در بالا گفتم، به‌نظرم مهمتر این است که در این عکس خفه – که چهره‌ای نامطلوب از شهر به‌عنوان نماد مدرن‌بودگی تصویر کرده – همه‌چیز به نحو عجیبی زیبا و تمیز است: ساختمان‌ها، منظّم چیده شده‌اند؛ آدم‌ها، لباس‌های کم و بیش مرتّبی به‌تن دارند (و اتّفاقاً تنها مرد دوچرخه‌سوار – نماد نا-مدرن در عکس – این میان، وصله‌ای ناجور است) و خلاصه انگار توازن عناصر صحنه زیباست. به‌نظر می‌یآید – آن‌طور که با تجربة واقعی ما می‌خوانَد – مدرن‌بودن علی‌رغم تهدیدهای ناخواستنی‌اش، از منظر زیباشناسی، خوشایندمان است: ساختمان‌های شهر با اینکه افق دیدمان را کور می‌کنند و نمی‌گذارند وسعتِ دوردست‌ها را به تماشا بنشینیم، منظّم و زیبایند. پلیس با اینکه نماد خشونت و سرکوب قانونی است، لباس مرتّب، خیره‌کننده و پر زرق و برقی به‌تن دارد.
این‌طور است که در شرایطی متناقص از یک طرف، زندگی مردمان مدرن را با گونه‌ای نوستالژی خوار می‌شماریم و بر آنها – بر خودمان – رحم‌مان می‌آید و از سوی دیگر هنر آنها را – معماری، مد و صد البتّه عکس – تا بالاترین حد ارتقاء می‌دهیم.
به‌این ترتیب، هم‌زبان با بودلر – که اتّفاقاً چندان از عکّاسی دل خوشی نداشت – هم‌چون نَقلی که از بالزاک در “پیشرفت” (۱۸۵۵) می‌کند، می‌توانیم متناقض‌نما بگوییم: چه عکس زیبایی! چه شهر قشنگی... ولی چه مردم غمگین و بی‌چاره‌ای!