« هرمنوتیک، آموزش و رهایی | صفحه اصلی | عشق و پول - ریچارد رورتی - رضا رضایی »

رورتی؛ پرسشهای متداول

هو

* این، عکس ِ کیست؟
رورتی؛ ریچارد رورتی؛ ریچارد مک‌کی رورتی؛ ۴ اکتبر ۱۹۳۱. فیلسوفِ آمریکایی. لیسانسیة دانشگاه شیکاگو در ۱۹۴۹. فوق لیسانس از همان دانشگاه در ۱۹۵۲. دکتری فلسفه از ییل، ۱۹۵۶. مدرّس در ییل، ولزلی، پرینستون، ویرجینیا و اینروزها هم – چون در دانشگاههای آمریکایی چندان توجّهی به هگل یا هایدگر نمیکنند – در دانشگاه استنفورد ادبیات تطبیقی درس میدهد و بهتر دیده خارج از دپارتمانها علایقش را پی بگیرد.

* رورتی که نیست؟
نمیتوان بروشنی گفت که رورتی به چه نحلة فلسفی تعلّق دارد. تکلیفتان با اندیشه‌هایش مشخّص نیست. میگویند پست‌مدرنیست است و از لیوتار بهره برده؛ خودش انکار میکند و میگوید نمیدانم پست‌مدرنیسم چیست؟ و لیوتار اشتباه کرده که گفته دورة روایت‌های کلان سر‌آمده؛ ‘وضعیت پست‌مدرن’ – خود – روایتِ کلانِ دیگری است. میگویند فیلسوف تحلیلی است و البتّه که نیست. اصولاً ‘فلسفه و آینة طبیعت’، ردّی است بر فلسفة تحلیلی. در بین فلاسفة آمریکایی، جزو معدود کسانیست که اندیشه‌های هگل را میفهمد و هایدگر را خوب میشناسد. شاید بتوان گفت که هگلی است؛ امّا مطمئناً این گفته دقیق نیست. به لیبرالیسم پراگماتیستی معتقد است؛ امّا میگوید لیبرالیسمش به سوسیالیسم نزدیک است. در خانواده‌ای متولّد شده که اصولاً ضد استالین بودند. ابتدا به سوسیالیسم گرایش داشته و اندک‌اندک تمایلش را از دست داده. با اینکه او را “راست” میخوانند؛ بنظر میآید که “چپ” باشد و نشانه‌اش نامه‌ای که خطاب به بوش نوشت و نیز نقدش بر رابطة استثماری جهان اوّل و سوّم.

* رورتی که هست؟
رورتی، پراگماتیست است؛ عملگرا. این عنوان را میپذیرد و چاره‌ای جز این ندارد. جان دیوئی را دوست دارد و اتّفاقاً مبلّغ خوبی برای عمل‌گرایی است. علاقه‌اش به ویلیام جیمز به اندازة دیوئی است. یادمان باشد که جیمز و دیوئی به یک اندازه در پراگماتیسم سهم دارند. اگر بخواهیم منصف باشیم باید بگوییم پساتحلیلی هم هست؛ پست – آنالیتیکال. رورتی آمریکایی است و هم فلسفة پراگماتیک و هم فلسفة تحلیلی در آمریکا مجال عرضه و توسعه یافتند. باز، نمیتوان ناگفته گذاشت که به هرمنوتیک هم علاقمند است... رورتی، بدبین است. اوّل از همه به فلسفه و بعد به آیندة بشر. رورتی، آدم عجیبی است و اندیشه‌اش پارادوکسیکال و همة اینها دیدارش را جذّاب میکند.

* شنبه چه خبر است؟
احتمالاً بهتر از من میدانید. ولی بهرحال، شنبه ۲۳ خرداد، رورتی بمناسبت صدمین سالمرگِ کانت به ایران میآید. رورتی، مدیون کانت است. یادمان باشد که واژة pragmatic از سنجش خرد ناب کانت اخذ شده. کانت، حکمی را که آدمی برایش یقینی عینی در دست ندارد، امّا عملاً یقین دارد، پراگماتیک مینامد. موضوع سخنرانی رورتی، ‘فلسفه و دموکراسی’ است و احتمالاً در آن جلسه خواهد گفت که دموکراسی بر فلسفه تقدّم دارد. در آن نشست، احتمالاً از دموکراسی و لیبرالیسم خواهد گفت و اینکه، برتری دموکراسی از اینجهت نیست که میتوان حقیقتش را اثبات کرد؛ تنها همین است که هست. چون، به بهترین نحو نیازهایمان را پاسخ میدهد، پس خوب است. شاید – البته اگر از او بپرسند – به مسألة ایران و کشورهای همردیفش هم توجه کند و بگوید که باید دموکراسی در مرکز توجّه ما ایرانی‌ها قرار گیرد. در این نشست – که دفتر پژوهشهای فرهنگی میزبانش است – جهانبگلوی عزیز و داریوش شایگان هم حضور دارند. جلسه در سالن بتهوون خانة هنرمندان برگزار میشود و شروعش، ساعت پنج و نیم بعد از ظهر. امّا عاقلانه‌تر مینماید که زودتر حاضر شویم. شاید – اگر بیایید – آنجا همدیگر را ببینیم. موافقید؟

* چرا از نشستِ روزِ شنبه استقبال زیادی خواهد شد؟
رورتی، در ایران و در میان اهل فلسفه شخصیّتی استثنایی است. استثنایی از اینجهت که بسیار درباره‌اش گفتگو میکنند و کم درباره‌اش و از او منتشر شده. تنها اثری که از رورتی مستقلاً ترجمه و به‌شکل کتاب چاپ شده، مقالة بلندِ اولویّت دموکراسی بر فلسفه است. جز این، چند مقاله و مصاحبه اینجا و آنجا از او منتشر شده. کتابهای عمده و مهمش و از همه مهمتر فلسفه و آینة طبیعت، هنوز ترجمه نشده است. بهرحال، اولویّت دموکراسی بر فلسفه با ترجمة درخشان خشایار دیهیمی مغتنم است و عمده تفکّراتِ لیبرالیسم پراگماتیست او را بسیار فشرده و دشوارفهم بیان میکند. همین فردا بخوانیدش. یکروز بیشتر وقتتان را نمیگیرد.

حتماً ببینید: هوم پیج ِ رورتی در دانشگاه استنفورد

ترک بک