« شور | صفحه اصلی | جادّة پرت [پاسخ زائر] – عمران صلاحی »

توریست - زائر

هو

اصل این حرف و ایده از داریوش شایگان است در آسیا در برابر غرب که گویا از پل والری بهره برده آنجا که گفته نقاشی و پیکرتراشی طفلان یتیم اند و معماری، مادرشان.
از وقتی پیکرتراشی و نقاشی و دیگر هنرها و آذین و تزیین‌ها، مادرِ اصلیشان – معبد – را از دست داده‌اند، گرفتارِ نامادریِ موزه‌ها شده‌اند و عابد جایش را به جهانگرد داده و زیارت شده توریسم. این – گویا – تقدیر هنر است. توریستها، در گروه‌های چندتایی پرجنب و جوش با دوربین‌هایی که کلیک کلیک صدا میکنند و فلش میزنند، از راه میرسند؛ تند تند آثار را میبینند؛ از بروشورها و راهنماها اطلاعی میگیرند؛ نظری اظهار میکنند و میروند. بارزترین ویژگی توریست همین است: توریست به موزه میآید و میبیند تا چیزی دریافت کند. زائر – برعکس – به معبد آمده تا چیزی بدهد؛ تا وارسته و پیراسته شود و صاف و صیقل. توریست عجله دارد. هر قدر بروشوری اطلاعات را فشرده‌تر و خلاصه‌تر – شاید در جدول و نمودار – در اختیار بگذارد، توریست خوشحالتر است. راهنما و تورلیدر بهمین دلیل اهمیت پیدا میکند؛ چراکه جهانگرد فرصت ندارد. باید ده موزه و بیست بنای دیگر را هم در دو سه روزی که زمان دارد ببیند و ببیند و ببیند و برود. زائر – برعکس – سرِ صبر است. زائر – شاید – آهسته و پیوسته مسیری را پیموده و در هر قدم چیزی از روحش جدا شده. اکنون که به معبد و زیارتگاه رسیده، زیر لب چیزی میخواند؛ سراپا حواس است و آهسته نزدیک میشود. معتکف میشود. صبر میکند تا بیشتر از او برود. بیشتر از او برود تا گنجایی کس دیگری را داشته باشد.
توریست دنبال رکورد است. هرقدر جاهای بیشتری را ببیند، بیشتر بدست آورده و حرف بیشتری برای گفتن دارد. توریسم، بازی است و مسابقه. زیارت امّا، بازی نیست. زائر عجله ندارد که سک‌سک‌وار دستی به ضریحی برساند؛ نوار خط پایان را با شتاب پاره کند و بگذرد و رکوردی ثبت نماید. زائر منتظر میماند، تا زمانش برسد. حتی برای از دست دادن هم عجله ندارد؛ زمانش باید فرابرسد. عابد در این مدت صبر میکند. بهمین دلیل و دلیلهای بسیار دیگر، زائر بودن سخت است؛ امّا توریست شدن، ساده. زائرِ واقعی، نخبه است و توریست، توده.
توریست برای شکسسن رکورد، قرار ندارد. پس باید بیشتر ببیند و بگیرد. باید همه چیز – یکجا – متمرکز باشد. شاید بد نباشد وقت را از دست ندهد و همانجا که بنا را میبیند، غذا هم بخورد و خرید هم بکند. اینطور، زندانِ وکیل میشود رستوران. پای پول که بمیان میآید، گلابهای کاشان میشوند آب معطر و فلان دستة روستاییان بهمان ده – بی‌هیچ خوشی – میرقصند و آیینشان به سیرکی مضحک مبدل میشود. اینطور است که سفر و سلوک جایش را به تور دور دنیا در هشتاد روز میدهد تا رکوردی در باشگاهی ثبت شود. از آن غم‌انگیزتر، تور زیارتی است؛ فرمول سادة رستگاری: راهنمای زیارت. میشود سفر به دشت ستارگان کوئیلو را خواند و رستگار شد! هیچ مقدماتی برای سفر لازم نیست: امروز بلیط بخرید و فردا دم در زیارتگاه عکسی به یادگار بگیرید؛ شما رستگار شده‌اید! برگردید و قصه‌ها بسازید از جذبة معنوی معبد و دست شفابخش مراد و الهامی که ناگاه در سحرگاهی نیمه تاریک بر قلبتان وارد شده است.
توریسم اگر بازی باشد، فرهنگ – ابزارش – میشود وسیلة سرگرمی؛ پیِ سرگرمی هم پول میآید. پول هم عجله دارد. کاری ندارد که باید فرایندی طی شود؛ باید مقدماتی فراهم گردد. زائر میداند که در همین آهستگی است که چیزی از دست میدهد – و البتّه چیزی بس بزرگتر بدست میآورد. زائر به فکر نزدیکی نیست که دوری راه هراسانش کند و نعره برآورد که راهم را دور کردید. توریست نمیداند و فریاد میکشد و لذّت آهستگی جایش را به آشوبة تعجیل میدهد.

پی‌نوشت. اینها را در ذهن داشتم و اصلاً نوشته بودم برای کس عزیزِ دیگری. نمیدانم چه شد – با حذف بعضی سطرها که به نوشته‌های قبلی ارجاع میکرد – تصمیم گرفتم اینجا بگویم. شاید برای یادآوری بخودم باشد که از اصل موضوع عبادت هم که بگذریم، با همه چیز اینطور میشود برخورد کرد: میتوان زائروار قدم زد؛ میشود توریست‌وار. میتوان کتاب را زائروار خواند؛ میتوان توریست‌وار. نوشتن همینطور، عکس گرفتن، درس خواندن و همکلام شدن نیز و ... میدانید، میخواهم بگویم شاید بتوانیم هر چیز را زائروار دوست بداریم، یا توریست‌وار دوست نداریم و گمان کنیم که دوست داشته‌ایم.