« اردوی گرگان | صفحه اصلی | شبکه‌ها و سرمایة اجتماعی »

هنوز، اصلاح طلبم

هو

دوست و همشاگردی دوران دبیرستانم، علی پیرحسینلو – که او هم مانند من تغییر رشته داده و کامپیوتر دانشگاه تهران را با جامعه‌شناسی همان دانشگاه عوض کرده – در صفحة دوم روزنامة تازه تأسیس – و به گمانم موفق – وقایع اتفاقیه پنجشنبة گذشته (۸۳/۲/۳) ستونی نوشته با نام «ژاپن، امّا تحت فشار» و در آن استدلال کرده که احتمالاً جناح راست و محافظه‌کار پیروز در انتخابات در رفتار اجتماعی خصوصاً با جوانان دچار مشکل خواهد شد و احتمالاً سختگیریها را شروع خواهد کرد. قدری با نظر علی محالفم.
به نظر من جریان محافظه‌کار پیروز و دولت – احتمالاً – دست راستی آینده برای بقا چاره‌ای جز این ندارد که سختگیریها را کاهش دهد و دخالتش را در حیطة شخصی و خصوصی افراد در کمترین سطح و در حداقل نگاه دارد. میتوانم حدس بزنم در شرایط حاضر، هیچ چیز – حتی سختیهای اقتصادی – نمیتواند به اندازة سختگیری اجتماعی – بزن و ببند و بازداشت و دخالت در حیطة خصوصی – مشکل آفرین شود. بهرحال در این چند سال که دولت اصلاحات – از نوعی که در محاوره دست چپی خوانده میشود – روی کار آمده، سختگیریهای از ایندست کاهش یافته؛ جوانها حیطة خصوصیشان را – کم و بیش و دست‌کم بهتر از قبل – میشناسند و توقّع احترام به آنرا دارند؛ دوست دارند هر طور که میخواهند بپوشند؛ هرچه تشخیص میدهند گوش کنند؛ نظارت بالادستی بر معاشرتشان را نمیپسندند و احتمالاً حتّی مشروعیت بسیاری از قوانین دست و پاگیر را زیر سؤال برده‌اند؛ چه برسد به قوانین فراوانی که نانوشته اجرا میشود. (مثال اخیر ممنوعیت کار خانمها در کافی شاپها که هیچ توجیه قانونی برای آن وجود ندارد و حتی مخالف نص صریح قانون اساسی است، از جمله قوانین نانوشته ولی اجرایی است که در ذهن دارم.)
اگر بخواهم مشابه مدل تد رابرت گر بحث کنم، حیطة خصوصی، اینروزها – به صورت نسبی و کم و بیش – تا حد خوبی جزء امکانات ارزشی (Value Capabilities) جوانان به شمار میرود و احتمالاً از طریق سرایت و تماس – ماهواره، اینترنت، فیلم و هر چیز دیگری که میشناسیم – انتظار ارزشی (Value Expectation) فزاینده‌ای در این مورد دارند؛ دوست دارند بیشتر به خواستها و فردیتشان توجه شود. احتمالاً اگر بخواهیم مطابق مدل گر، جوان ایرانی دچار محرومیت نسبی و به تبع آن نارضایتی و خشونت نشود، باید فاصلة این انتظار و آن امکان را ثابت نگاه داریم. قاعدتاً نمیتوان جلوی افزایش خواستهای اجتماعی جوانان و انتظاراتشان را گرفت؛ از سوی دیگر باید کم‌کم این میدان و عرصه را در اختیارشان بگذاریم تا امکاناتشان را مطابق انتظارات افزایش دهیم. اکنون، اگر بخواهیم همین امکانات را هم دریغ کنیم، جوان دست به مقایسه – دست کم با گذشتة خود در دوران گشایش ناچیز دورة اصلاحات – میزند و مطمئناً متوجه عمق و فاصلة انتظار و امکان ارزشی میشود و نتیجه، مطابق نظر گر احساس محرومیت نسبی (Relative Deprivation) است که به نارضایتی، خشونت جمعی و – آنطور که این سالها معمول شده – خشونت سیاسی و دیگر عواقب محتمل منجر میشود.
‌این همان چیزی است که علی پیرحسینلو در ستونی که نوشته – بدرستی – بازماندة بدنة اجتماعی اصلاحات میخواند. اگر نظر مرا بخواهید، واقعیّت این است که خطرناکترین تهدید – و از سوی دیگر بهترین فرصت – برای دولت احتمالاً محافظه‌کار آینده، همین بدنة اجتماعی – یا مرده‌ریگ اجتماعی – بجامانده از دولت شکست خوردة اصلاحات است. مردم – خصوصاً جوانان – راحت از این خواسته‌شان چشم نمیپوشند. صریحتر بگویم؛ میراث اجتماعی اصلاحات برای محافظه‌کاران، گروی مردم از دولت آینده است. اینکه در افواه میگویند، دولت آینده ماهواره را آزاد خواهد کرد؛ به روابط و معاشرتها گیر نخواهد داد؛ در مورد پوشش چندان سختگیری نخواهد کرد و ... به نظرم تا اندازه‌ای درست است. فهم عام (Common Sense) بعضی موقعها بدجوری درست حس میکند! دست‌کم اینکه دولت آینده برای بقا – برای جلوگیری از خشونت و به تبع آن برای استفاده نکردن از ابزار سرکوب که هزینه‌های فراوانی دارد – مجبور است – اگر عاقل باشد – امکانات اجتماعی ارزشی شهروندان را مطابق انتظارات ارزشی آنها بیشتر و بیشتر کند. از سوی دیگر، جریان محافظه‌کار میتواند – باز اگر عاقل باشد – از این گروکشی مردم و خصوصاً جوانان به بهترین نحو به نفع خودش سود ببرد.
گاهی که در جمعی دربارة ناتوانی دولت خاتمی و اینکه هیچ‌کار مفیدی انجام نداده، بحث میشود؛ بیشتر به این استدلال – که گفتم – روی میآورم. قبول دارم که خاتمی بیش از آنچه انجام داده، فرصت و اعتماد در اختیار داشته و فرصت‌سوزی کرده؛ ولی بهرحال گشایشهایی که در این چند ساله در بخش اجتماعی رخ داده – هرقدر هم اندک و ناچیز – قابل توجه است و سران آینده را – اگر بدون تفکر عمل کنند – با دشواری مواجه خواهد کرد. شاید اندازه‌ای خوشبینانه باشد – و احتمالاً بیش از اندازه – امّا من برخلاف بسیاری دیگر از همنسلانم، هنوز اصلاح‌طلبم؛ گیرم نه مدل دوم خردادی و البتّه قطعاً – هنوز – نه به گونة آبادگرانی.