« هایکو | صفحه اصلی | هایکو »

مارگریت دوراس (4) – محمّد میرزاخانی

هو

بخشهای پیشین: مارگریت دوراس | عاشق | دوراس: نوشتن، الکل و ...

اميلي ال – محمّد میرزاخانی

ابتدا چند گزاره :
1- شناخت و کشف ديگران، چه بسا يکي از بهترين راههای شناخت و کشف خويشتنِ راستين خويش باشد.
2- زندگي بدون عشق و دوست داشتن، اساساً بي معني و تلف شده است.
3- هر عشقِ بزرگي، يک شبه، ميتواند به نفرت عظيمي بدل گردد.
4- گفته ها و نوشته ها مهم هستند و ناگفته ها و نانوشته ها بسيار مهمتر.
5- عشق، فرجامش هرگز روشن نيست؛ ولي قطعاً ضربه اش سنگين و تکان دهنده است.
6- گريز از خويشتن، راهي است برای رسيدن به خويش.

چه بسا با توجه به گزاره های فوق بهتر بتوان اميلي ال را مطالعه کرد. اين رمان، داستان چندان مشخّصي ندارد. زن و مردی که ظاهراً مدتهاست کژدار و مريز کنار هم هستند و به دنبال يک عشق پايدار در ميان خود مي گردند، به کافه ای مي روند؛ همة داستان و گفته ها و شنيده ها و نوشته ها، در آنجا و از آنجاست . اين دو ابتدا اندکي دربارة خود صحبت مي کنند ولي خيلي زود مسير حرفها از خودشان به سمت زن و مرد ديگری مي گردد که در نزديکيشان در کافه نشسته اند و بر خلافِ آنها که فرانسوی حرف مي زنند، به انگليسي صحبت مي کنند. مرد، کاپيتان است و زن، همسرش. از اينجای داستان ديگر ما هم از نگاه و زبان راوی و هم از زبان خود کاپيتان و همسرش و اندکي هم از دريچة نگاه شخصيتهای ديگر داستان، با اين زوج آشنا مي شويم. اندک اندک مي فهميم که زنِ کاپيتان شاعر بوده؛ ولي اينک سالهاست دچار افسردگي و يأس شديد شده و اوقاتش را به بطالت مي گذراند و به باده گُساری؛ گويي اين دو هيچ کاری ندارند جز اين که هر روز به کافه بيايند و دربارة چيزهای کم اهميت ، چند دقيقه ای صحبت کنند و باقي را ، آرام آرام با خوردن الکل به پايان رسانند. کاپيتان و زن گويا در آغاز شديداً دلباختة يکديگر بوده اند؛ ولي ماجرايي پيش مي آيد که اين عشق شورانگيز را به سردی و خمودی مي کشاند و حتّي به نفرت و انزجار. زن، نوزادش بعد از تولد مي ميرد و او را به ديوانگي مي کشاند. پس از بهبود نسبي، زن ظاهراً شعری گفته بوده است. از پيش مي دانيم که زن هر از گاهي شعر مي گويد. کاپيتان شعر را مي خواند: از آن خوشش نمي آيد و فکر مي کند شعری است بسيار نااُميدکننده. آنها را پاره کرده و درون آتش مي ريزد. زن هر چه مي گردد شعر را نمي يابد و بعد سر به سودايي مي گذارد.

گويا پس از گم شدن آن شعر ، زن به سفرهای دريايی روی مي آورد و تصميم گرفته زندگي اش را در دريا تلف کند و ديگر کاری با شعر و عشق نداشته باشد جز اين که آنها را در دريا رها کند. (اميلي ال، 68)

ادامة داستان و ... را نيز مي شود در خود کتاب دنبال کرد .
از دقّت در اين رمان – که از نوشته های نسبتاً پر کشش دوراس است – نکات فراواني مي توان دريافت که تنها به چند مورد ابتدايي و آ شکار آن اشاره مي شود، باقي بر عهدة خوانندگان خوب اميلي ال:
1- جريان امور هميشه به همان سادگي که مي انديشيم نيست؛ گاه يک عمل، نتيجة متضاد خواستة ما به بار مي آورد؛ چنان که کاپيتان نامه را از بين بُرد تا اندک نااُميدی موجود را ريشه کن کند ولي نتيجه چنان شد که خوانديم.
2- کوچکترين چيزهای ظاهری و بي اهميت ترين هاشان، گاه با اهميت ترينها و بزرگترين هايند. پارادوکس گونه ای پديد مي آيد: بی ارزشترين های ظاهری=با ارزشترين واقعی. آن شعرِ به ظاهر بی اهميت، تمام زن و کاپيتان و حتّی زندگی عدّه ای ديگر را به نوعی درگير خود کرد و دست کم زندگی خودشان را به ويرانی و ابتذال کشاند.
3- از خود گفتن، سخت دشوار و جانکاه است. انسان به نوعی می گريزد از اينکه خود را بيرون بريزد؛ بشکافد و به عمق برود. امّا اگر دربارة ديگران باشد چه بسا راحت تر بگويد و بنويسد. راوی ومرد همراهش، خود، گرفتار عشقی نافرجامند؛ ولی کمتر از آن می گويند. امّا در عوض گويی همة آنچه دربارة کاپيتان و زنش می گويند از آنها نيست که از خودشان است: مکاشفة خودشان است در آيينة زندگی به ظاهر بی غبار ديگران. و جالب اينکه کاپيتان و زنش، در کافه تقريباً روبه روی اينها نشسته اند: درست به سان آيينه ای .

و بعد من از خواب بيدار شدم. شما را صدا زدم، پاسخ نداديد. از رختخواب آمدم بيرون، آمدم پشت در اتاقتان و فرياد زدم. شايد خواب بوديد، نمی دانم، به اين فکر نيفتادم. بالاخره گفتيد: چه اتفاقي افتاده است؟ گفتم: مي خواستنم به شما بگويم که اين کافي نيست که آدم خوب بنويسد يا بد ، ... (اميلي ال،114)

مأخذ: دوراس، مارگريت؛ اميلی ال؛ ترجمة شيرين بنی احمد؛ تهران: نشر چکامه؛ چ اوّل 1370