« دارالفنون | صفحه اصلی | هایکو »

شناوری زبان و نگاه عاشقانه

هو

(1)
در جامعة استبدادی، حریم افراد رعایت نمیشود؛ فضای عمومی و خصوصی چندان متمایز از یکدیگر نیستند. دستگاههای استبدادی به فردی ترین مسایل شخصی نظارت میکنند و آن چیزی را خلق میکنند که به شکل نمادین در 1984 اورول توصیف شده است.

(2)
در جامعة استبدادی – همسان با افراد – به حریم واژگان هم تجاوز میشود؛ القاب، سلسله وار، نامتناسب و به وفور مورد استفاده قرار میگیرد؛ بازار مدیحه سرایی داغ است و آنچنان که دکتر شفیعی کدکنی میگوید با اغراق گویی، زبان شناور میشود و هرقدر جامعه خودکامه تر گردد، شناوربودن زبان را بیشتر میبینیم. (این مورد را دکتر شفیعی به زیبایی با مقایسة ابیاتی از قصایدی با وزن و قافیة یکسان از چهار شاعر مدیحه سرا در چهار دورة تاریخی – عنصری، منوچهری، امیر معزی و انوری – نشان میدهد.)

(3)
در جامعة مجیزگو، سروان میشود جناب سرهنگ و تزریقاتچی، دکتر. در جامعة مجیزگو، دانشجوی سال اوّل پزشکی، خانم دکتر و آقای دکتر است و مربّی دانشگاه – و حتّا دبیر مدرسه – استاد. در چنین جامعه ای با کاربست پُربسامد واژگان – تجاوز به ساحت معنایی و در نتیجه شناوریشان – اندک اندک کلمات معنای اصیل خود را از دست میدهند. پس باید واژه هایی نو آفرید تا دست کم معنای قبلی استیفا شود.

(4)
برای چاره، گاهی واژه ای نو خلق میشود و گاه نیز برای حل این معضل – مثلاً – از قید "واقعاً" و صفت "واقعی" استفاده میگردد: "دکتر فلانی استاد واقعی است." (یعنی در سلسله مراتب دانشگاهی پس از استادیاری و دانشیاری به مقام استادی رسیده است.) یا آنطور که در تبلیغات میبینیم: "با پاسخهای واقعاً تشریحی!" (احتمالاً از آنجا که پیش از این، جوابهای کوتاه را معادلی برای "تشریحی" در نظر گرفته و با اینکار به ساحت معنایی واژه تجاوز کرده بودند، برای نشان دادن اینکه پاسخهای ارائه شده احتمالاً مفصّلتر از آنچیزی است که تا بحال دیده اید، مجبور به استفاده از قید "واقعاً" شده اند.)

(5)
تمام این اتّفاقات در حوزة زبان گزارشی (discoursive) و نه عاطفی (emotive) میفتد. در زبان و واژه های عاطفی، وضع اندکی متفاوت است؛ گویا که در آنجا کاربرِ زبان محق به تجاوز است و اصولاً "مَجاز" آنگونه که دکتر شفیعی کدکنی میگوید، از "تجاوز" میآید. به نظر میآید واژه های بکارگرفته شده در حوزة زبان عاطفی ذاتاً میدانی برای تجاوز اند.

(6)
گفتار عاشقانه، مدحی است صادقانه؛ تملّق و مجیزی مُجاز. گفتار عاشقانه – در حوزة زبان وابستة به احساسات – از ساده ترین شکل تا پیچیده ترین حالات، پُر است از کاربست پُربسامد واژه ها. در ساده ترین شکل برای نشان دادن فراوانی چیزی، تکرار قید "خیلی" نمونه ای کوچک از این کاربست است. در گفتار عاشقانه، مقیاس سنجش تغییر میکند: دوست داشتن به اندازة تمام دنیا، نگاه کردن با تمام چشمها، دیوانه بودن بیشتر از همة دیوانه های دنیا و ... گفتار عاشقانه، اساساً زبانی شناور است که سنجش آن بیشک با زبان معیار گزارشی امکان ندارد.

(7)
گفتار عاشقانه – شاید به علّت تشدید متناوب آن از سوی دو طرف کاربرندة زبان – بسیار زودتر از گفتار گزارشی به این نتیجه میرسد که راه حلّی برای ابراز معنا وجود ندارد. از آنجا که – در بسیاری موارد – "تملّق [صادقانة] عاشقانه" دو سویه است و بر خلاف کاربرد گزارشی زبان – که معمولاً فرودست، مجیز فرادست را میگوید – هر دو سو به تناوب زبان را شناورتر میکنند، دیگر هیچ واژه ای یافت نمیشود که عُمق احساسات و خلوص نیّت گوینده را نشان دهد. شاید واژه سازی یا روی آوردن به نمادهای از پیش تعیین شده و بقولی "استاندارد" برای دو طرف، از راههای رهایی مفروض باشد؛ امّا به هر حال، راه حل نهایی نیستند.

(8)
در گفتار عاشقانه، راه حل نهایی وجود ندارد. دیگر کلمات، یارای حمل معانی را ندارند. واژه ها، فاقد نیرو و توان لازم برای رساندن نیّت گوینده هستند و اینجاست که – فرضاً – "نگاه"، کار صدها هزار واژه را انجام میدهد؛ نگاه عاشقانه، جای گفتار عاشقانه را میگیرد.