« نشانه شناسی وبلاگ | صفحه اصلی | دفاع شخصی - فرناندو سورنتینو »

تأویل افراطی و مکالمة ناقص

(1)
بنظرم فهمیدم اشکال کارم کجاست... نوشته بودم که هرمنوتیک مدرن، میانة نسبی گرایی افراطی و خردباوری رادیکال است و بعد در دو یادداشت دیگر، از تراژدی مکالمه و کمدی تأویل گفته بودم. آنچه تراژدی مکالمه و کمدی تأویل را خلق میکند، هرمنوتیک نیست؛ "مکالمة ناقص" و "تأویل افراطی" است. در واقع هرمنوتیک مدرن راه معتدلی است که وقتی به نقص مکالمه یا افراط تأویل دچار میشود، به کرانه های – به زعم من – خطرناکش نزدیک میشود.
مکالمة ناقص و تأویل افراطی، دو بیماری هرمنوتیک هستند و نه ذاتی آن و هر دو – به گونه ای – منجر به بیماری تردید – که در افق فهم و دانایی من موردی ناپسند است و با عدم ایقان فاصله دارد – میشوند.

(2)
امبرتو اکو – ایتالیایی (این نکته برای من مهم است!) – در سخنرانی "تأویل افراطی" خود (کمبریج؛ 1990؛ درسگفتارهای تانر) بخوبی تأویل پارانویایی و نشانه پردازی هرمسی را معلوم میکند. در بندی از این درسگفتار مینویسد:
میتوان این نکته را [که هرچیزی مناسباتی از نوع تشبیه، همجواری و شباهت با هرچیز دیگری دارد] تا حد نهاییش پیش برد و گفت که میان قیدِ "درحالیکه" و اسم "سوسمار" رابطه ای هست، زیرا – دست کم – هر دو در جمله ای که من هم اکنون بر زبان آوردم، آمده اند. ولی تفاوتِ میانِ تأویل معقول و تأویلِ پارانویایی در این تشخیص نهفته است که اینجا رابطه به کمترین میزانِ ممکن وجود دارد و نمیتوان از این رابطة کمینه، بیشترین حد ممکن را استنتاج کرد. البته باید بگویم آدم پارانویایی کسی نیست که متوجه شده "درحالیکه" و "سوسمار" به نحوِ شگفت آوری در یک بافت آمده اند، بل پارانویایی کسی است که تعجب میکند چه انگیزه های مرموزی مرا واداشته تا این دو واژة خاص را کنار هم بیاورم. آدم پارانویایی در پی این مثال من رازی میبیند، رازی که تلویحاً به آن اشاره کرده ام.

(3)
به همین ترتیب، به نظرم تردید پارانویایی حاصل چنین تأویلی افراطی است؛ تأویلی که بقول اکو، از پُربها دادن به نشانه ها – یا آنطور که به زیبایی با مثال "ارکیده"اش بیان میکند: نشانه پردازی هرمسی – و از تأویل شک آورانة ناشی از کاربست اصل سهولت پیدا میشود. تردید پارانویایی – و باز هم تأکید میکنم نه عدم ایقان – کرانة نامعتدل هرمنوتیک مدرن است. نوعی آرامش – نه آرامش حاصل از ایقان، بلکه شاید "اطمینان" یا "آگاهی" – (این صورتبندی و اصطلاح را فعلاً از من بپذیرید) حاصل هرمنوتیک معقول (در تقابل با هرمنوتیک پارانویی و محصولش شک پارانویی) است.

(4)
نقص مکالمه هم، آفت دیگر هرمنوتیک است. مکالمه باید هماره جریان داشته باشد تا آیین مکالمه به ثمر بنشیند. باب گفتگو باید همواره باز باشد؛ این چنین است که نوشتم آیین مکالمه، قاعدة سعی و آیین تلاش برای تفاهم بر سر حقیقتهاست. مکالمة ناقص، آیین گفتگو را به کرانة خطرناک دیگرش نزدیک میکند. به نظرم این مورد به اندازة کافی روشن و واضح باشد.

(5)
در یک کلام، هنوز هم آیین مکالمه و تأویل برایم راه معتدل تفاهم است؛ به شرطی که از – به گمان من – آفاتش جدا شود. میدانم که ممکن است به نوعی جزم گرایی در تأویل متهم شوم؛ امّا بهرشکل آنچه نوشتم، تصحیح آنچیزی بود که پیشتر، به اشتباه به هرمنوتیک نسبت داده بودم. هرمنوتیک نه خالق کمدی تأویل است و نه تراژدی مکالمه. این تمام آنچیزی بود که دیشب مرا به فکر واداشت و صد البتّه از درس انداخت!