« سورنتینوی محبوب من! | صفحه اصلی | مردی هست که عادت دارد با چتری بر سرم بکوبد - فرناندو سورنتینو »

هوحالا که صحبت از نويسنده

هو
حالا که صحبت از نويسنده محبوب شد، دلم ميخواهد روزنامه نگار محبوبم را هم معرفی کنم. به نظر من "محمد حسين جعفريان" بهترين گزارشگر جنگی ايران است؛ مخصوصاً وقتی با يار غارش و دوست (-ِ شيميايی اش) "رضا برجی" (بهترين تصيربردار و عکسبردار جنگی ايران - به نظر من) همراه شود. يکی از خاطرات مشترکشان را خيلی دوست دارم:

کارگردان عصبانی بن هور و يک افغانی فضول - محمد حسين جعفريان - (هفته نامه مهر / شماره 174)
يکی از مشکلات اصلی فيلمسازان ، به ويژه مستندسازها ، در نماهای بيرونی و عمومی ، مزاحمت مردم برای دوربين است. اين موضوع ربطی به فرهنگ و جهان اول و سوم ندارد. در همه جای دنيا ، پای چشم سوم که به ميان ميايد، حواس جماعت پرت شده از حال طبيعی خارج ميشوند. البته قابل انکار نيست که شدت و ضعف دارد. در ايران و تهران خودمان هم لابد ديده ايد. نمونه ساده اش همين گزارشهای معمول تلويزيونی. عده ای فی الفور جمع ميشوند و هی سرک ميکشند. مراقبند دوربين کجا ميرود تا آنها پشت سر مصاحبه کننده شکلک در بياورند! و يا همينطور بی خودی ، زل بزنند توی دوربين و نيششان را تا بناگوش باز کنند (!) يا بی خودی با دو انگشت علامت "ويکتوری" و پيروزی را نشان بدهند. حالا پيروزی چه و که را به چه و که خدا ميداند!
اين مصيبت با شدت و حدت عذاب آوری در افغانستان نيز وجود دارد. توده مردم گاه چنان در اطرافت اجتماع و ايجاد مزاحمت ميکنند که سوژه اصلی بين آنها ناپديد ميشود. رضا ميگويد مستند ساختن در افغانستان مانند کارگردانی فيلم "بن هور" است. يعنی کارکردن با پنجاه هزار سياهی لشکر در حين تصويربرداری. بماند که اين جمع بی کار علاوه بر ايجاد مزاحمت و لوليدن در دست و پای تو، هرکدام اظهار نظری کرده و تئوری ويژه ای را همان لحظه ابداع و ارائه ميکنند:
- ای مردکه (= آقا، مرد) از جرمن (=آلمان) است!
- کمرای (= دوربين) از اووا (= آنها) ر سيل کو (= ببين)! به خيالم يک لک دالر (فکر ميکنم صد هزار دلار) قيمت داره!
- اووا مسلمانن يا کافر استن؟
- مه چم (= من چه ميدانم) به خيالم کمونيست باشن!
- بوتا شه (= کفشهايش را) سيل کو! چی مقبول است!
و هزار و يک اظهار نظر صد تا يک غاز ديگر . گاهی اين ابراز عقيده ها و برخوردهای متعاقب آن، به کنشها و واکنشهايی مينجامد که جالب و شنيدنی است.
عصر يکی از روزهای سرد زمستان 1375 است و من و رضا در يکی از خيابانهای اصلی شهر "کندوز" در شمال شرقی افغانستان مشغول تصويربرداری از شهر و گفتگو با مردميم. اين شهر از معدود شهرهای پشتون نشين در شمال افغانستان است و تا اين اواخر به طور سنتی مرکز تجمع و حاکميت حزب "اتحاد اسلامی" به رهبری "پروفسور عبدالرب رسول سياف" به شمار ميامد. اتحاد اسلامی از ديرباز و به دلايل متعدد با جمهوری اسلامی ايران ، ميانه خوبی نداشت. از همين رو، برای کار در اين شهر، پيشاپيش تذکرات عديده ای به ما داده اند. همه مسوولين ما در کنسولگری ايران و حتی خبرنگاران با سابقه ای که قبلا" به کندوز آمده بودند ما را از اين سفر بر حذر داشته يا پندمان ميدادند؛ اگر مجبور به رفتن شديد ، بسيار دست به عصا و محتاط ... به سرعت کار را فيصله داده ، از آنجا خارج شويد!
البته ما دو نفر گرگ باران ديده ايم و از اين هشدارها به وفور شنيده! سال 1372 ، يعنی روزگاری که بسياری از مسوولين، خبرنگاران و ديگر عناصر ايرانی مرتبط با افغانستان شايد از وجود شهری با نام "کندوز" در افغانستان بی خبر بوده! يا تنها روی نقشه با اين اسم مواجه شده بودند، ما به کندوز آمديم. آن روزها نيز کندوز در کنترل حزب اتحاد اسلامی و در دست شبه نظاميان قوماندان (= فرمانده) "امير" بود. آن سالها وقتی سفير ما در کابل فهميد قصد سفر به اين شهر را داريم، وحشتزده شد، صد بار يادآوری کرد که نميتواند جان ما را در اين شهر تضمين کند. اما با تمام اين احوال ما به کندوز آمديم و نشان به اين نشان که تنها در يک مراسم شاديانه (= جشن به بهانه پيروزی نظامی) سی و هفت نفر در يک شب با انواع گلوله ها و ترکشها کشته شدند. ما اما کارمان را تمام کرده و جان به سلامت برديم.
بگذريم! گويا از مسير اصلی ماجرا پرت افتادم. بله، عصر يک روز سرد زمستانی سال 75 است و ما در وسط شهر کندوز، آن هم با اوصافی که آمد. تا اينجای کار چند بار تا مرز دستگيری و زندانی شدن رفته ايم ، يک بار هم يکی از هزاران مسلحی که در همه جای افغانستان پراکنده اند به ما گير داده بود و تا مرز شکستن و شليک به دوربينمان هم پيش رفت. اما يک پنجاه دلاری ناقابل، ضامن کلاشينکوف او را به جای اولش بازگرداند.
برخی از مشاغل سنتی نظير آهنگری، آن هم به سبک و سياقی که در "تاريخ بيهقی" و "جهانگشای جوينی" و ديگر متون يک هزار سال پيش، شرح کرده اند (!) در اين شهر از رونق ويژه ای برخوردارند. مدتی سرمان به تصوير گرفتن از دکانهايی اين چنينی گرم شد که در کمال ناباوری ، ناگهان چشممان به يک کتابفروشی افتاد. البته در دورترين و پرت ترين شهرهای افغانستان هم اغلب ميتوان ردی از کتابفروشيها يافت ( و اين با وجود فقر، جنگ و بی سوادی هشتاد درصدی در آنجا، هميشه مرا متعجب و حيرت زده کرده است ) اما اين کتابفروشی در راسته ای قرار داشت که از هر سو، آهنگريها محاصره اش کرده بودند و اين دکان در ميانه، تک افتاده بود.
به هر حال پيش رفته، سر صحبت را باز ميکنيم. فروشنده پيرمردی است خوش مشرب، با صفا و مهمتر از اين دو، بسيار با سواد و دانشمند. سی و پنج سال است که در "کندوز" کتاب ميفروشد! برای يک آن به روزهايی که اين کتابفروشی در اينجا تاسيس شده، انديشيدم؛ شهری کوچک، سرسبز و آرام در 1340... بله! از هر دری سخنی به ميان آمد و او با سعه صدر پاسخ گفت. کم کم توجه عابران و دکانهای همسايه جلب شد و جماعت تجمع کردند. آنها طبق معمول بلند بلند اظهار نظرهای پراکنده ای کرده، چنانکه کار صدا برداری را با مشکل مواجه ميساختند.بدتر از آن اندک اندک به گونه ای ازدحام کرده و فشار مياوردند که چند بار تصويربرداری مختل شد. يک بار آنقدر هل دادند که چهار پنج نفرشان ريختند روی سر رضا که در حال نشسته تصوير پيرمرد را ميگرفت. چند بار هم بعضی هايشان سرشان را خم کرده و با کنجکاوی داخل لنز دوربين را نگاه کردند. بديهی است در اين لحظات به جای صدا و تصوير کتابفروش، تصوير يک افغانی فضول با ريش انبوه و آن عمامه های پت و پهن ازبکی تمام کادر را پر کرده و همهمه جمعيت نيز موسيقی متن آن ميشد.
من حس ميکردم که کم کم حوصله رضا به پايان رسيده و تحملش تمام شده است. در چنين لحظاتی او بسيار خطرناک و غيرقابل پيش بينی ميشود. از طرفی يک رفتار نسنجيده و غير قابل کنترل او هم در اين شهر ميتوانست برای ما فاجعه آفرين باشد. لذا به شدت مراقب بودم و مرتب دلداريش ميدادم. شايد برای بار دهم که باز يکی از آن افغانهای فضول و "کفر ايوب را هم درآر" (!) وسط صحبت کتابفروش خم شد و کله اش را جلوی دوربين آورد تا داخل لنز را ببيند. رضا طاقت از کف داد و ... ناگهان دوربين را برداشت و تا طرف به خودش بيايد دهانه لنز را تا ته در دهان او فرو کرد و در همان حال با چهره ای برافروخته فرياد زد:
- بيا ! بيا بخورش! بيا ديگه! بيا بخورش بين چيه! بيا! بيا! ...
جماعت با مشاهده اين رفتار همه ناگهان وحشت زده شده و به اطراف متواری شدند. به طوری که يک عده زمين خورده و زير دست و پای بقيه ماندند. آن نفر اولی هم که رضا يک پرس دوربين به خوردش داده بود، چنان ترسيد که اصلا" ناپديد شد و نفهميدم چطور و به کدام سو گريخت. رضا اما هنوز ول کن نبود. وسط خيابان ايستاده و عربده ميکشيد:
- دِ بيا جلو! بياين هرچه دلتون ميخواد نگاش کنين! بعد ديگه برين پی کارتون تا ما به زندگيمون برسيم!
و در همين حال دوربين را به طرف آنها دراز ميکرد و احيانا" اگر کسی نزديک و دم دستش ميامد باز به سمت او تشر ميزد که :
- بيا ببين! بيا بخورش! بيا! بيا ديگه!
و باز طرف وحشتزده عقب مينشست و فرار ميکرد. درد سرتان ندهم. از نو سه پايه را گذاشتيم و کارمان را شروع کرديم. کتابفروش هم حالا به نظر ميرسيد ترسيده و خودش را جمع و جور کرده بود. ناگفته نگذارم؛ همان جماعتی که پدرمان را درآوردند، از بس هجوم آورده، حرف زده و هل داده بودند، کار که به اينجا رسيد (هرچند از لهجه تهرانی رضا چندان چيزی نميفهميدند، اما چون حرکات و شدت عصبانيت او را ديدند) مرتب يکديگر را شماتت ميکردند که :
- خو (= خوب) حق داره ديق(= ناراحت) شوه بيادر (= برادر)، چی جاهل مردم هستن شما! کمرا (= دوربين) مگه سيل کردن (= ديدن) داره ...
هر کدامشان به شکلی اظهار همدردی ميکردند و چه بسا خودشان از همانها بودند که چند بار هی خم شده و زل زده بودند توی لنز و با اين کارشان به کل کار تصويربرداری ما فاتحه خوانده بودند. کار که از نو شروع شد جماعت دوباره مردد و ترسان دوباره جمع شدند. من از کتابفروش پرسيدم :
- کتابهای به زبانهای ديگر هم در اينجا مشتری دارد؟
در اين حال کسی از پشت جمعيت که باز ازدحام کرده و تنها باريکه ای را ميان دوربين و کتابفروش باقی گذاشته بودند، با صدايی خفه گفت:
- هو مرتکه! گپ (= حرف) از اووا ر جواب نده! ای يا (= اينها) جواسيسند (= جاسوسند)! ...
خون جلوی چشمهای رضا را گرفته بود. با خشمی وحشت انگيز برگشت. جمعيت گويی به خوبی اين را فهميد. همه سريع کنار رفتند و گوينده اين جملات آن وسط ماند. يک افغانی يغور، با ريشی پت و پهن و شولايی بر دوش. رضا ديگر کنترلش را از دست داد و فرياد من هم برای هشدار اينکه:
- رضا جان! مواظب باش! اينجا کندوزه! اينا دنبال بهانه اند تا وسايلمون رو بگيرن و خودمون رو بندازن زندون...
افاقه نکرد. رضا عربده کشيد:
- جاسوس اون جد و آباد پدر ... بی همه چيزته! مرتيکه ...
همچنان که دشنامهای آبدار و ابداعی اش را گستاخانه نثار طرف ميکرد، دوربين را رها کرده و بی محابا به سويش حمله ور شد. من دل توی دلم نبود که يارو الان از زير بالاپوش اسلحه ای بکشد و دخل رضا رابياورد... اما در کمال ناباوری او شروع کرد به گريختن و رضا هم دنبالش! فرار کردن يارو با عمامه و هيکلی دو برابر رضا، با آن پيراهن و تنبان گل و گشاد افغانی و ريش آنچنانی ، چنان مضحک بود که همه مردم غش خنده شده بودند. يک نمای کمدی کلاسيک واقعی! رضا ول کن نبود. جدا" اگر به طرف ميرسيد له و لورده اش ميکرد. دويست سيصد متر جلوتر، او روی ترک يک دوچرخه که همان لحظه از کنارش عبور ميکرد، پريد. رضا هنوز هم با تمام توانش ميدويد. يارو هم مرتب دوچرخه سوار را تشويق ميکرد که تندتر رکاب بزند و هی با هول و هراس به پشت سرش نگاه ميکرد. بالاخره رضا کوتاه آمد و نفس زنان بازگشت. ديگر کندوز جای ماندن نبود. سريع يک تاکسی گرفتيم و از همانجا يک سره راهی "پلخمری" ( مرکز استان بغلان و در همسايگی کندوز) شديم.