« جمعه، از تفرش برگشتم... سفر | صفحه اصلی | گزارش سفر تفرش - 2 »

گزارش سفر تفرش - 1

هو

چهارشنبه – 20/شهریورماه/1381

ساعت 4 عصر به پایانه غرب رسیدیم و منتظر ماندیم تا راننده اتوبوس آمد و سوار شدیم. نظم و ترتیبی در کار نبود و شمارة روی بلیطها تزئینی بودند. راننده به دلخواهِ خود مسافران را جای داد.
در عصر دودزدة تهران از طریق جادة مخصوص کرج از شهر خارج شدیم و سپس از طریق آزادراهِ تهران - ساوه راه را پیش گرفتیم. سام میگفت فرق آزادراه و بزرگراه در این است که آزادراه عوارض ندارد و هیچ بهایی بابت استفاده از جاده دریافت نمیشود. اما در آزادراه تهران - ساوه، دو جا عوارضی وجود دارد که البته از یکی با قبض قبلی میشود عبور کرد. حرکت در این آزادراه، هیچ لطفی ندارد. در سرتاسر مسیر هیچ نشانی از سبزی نیست. دشت وسیعی است که جاده ای از میان آن میگذرد و بیش از دو ساعت چشم دوختن به آن ملال آور است. پس واکمن را در میاورم و به صدای نکیسا گوش میسپارم. از روحیه شاد پیرمرد – هنگام گفتگو و مصاحبه - شگفتزده میشوم. نکیسا در 5 آبانماه 1352 فوت کرده و مصاحبه ای را که در اتوبوس میشنیدم در 1349 یا 50 ضبط کرده اند و در آن هنگام نکیسا حدود 100 سال عمر داشته. با اینحال چنان سرزنده است که حسودیم میشود. مصاحبه کننده هم به گمانم – مثل من - حسودیش شده و خطاب به نکیسا میگوید "کاش این روحیه شما رو ما هم داشتیم!" همزمان، همراه با فرهاد جزوه ها را مطالعه و مرور و عکسها را نگاه میکنم.
از تنها شهر اصلی که میگذریم رباط کریم است. پیش از ساعت 7 به ساوه میرسیم. در بدو ورود، دستفروشی انار میفروشد؛ سوغات ساوه. در میدان "سرداران شهید" اتوبوس میایستد و ده – پانزده دقیقهای استراحت میکنیم. گوشه میدان مجسمه بزرگ انار سرخی گذاشته اند.
ساوه، از چند جهت در سفر ما اهمیت دارد. استاد دربارة شهر – هنگام استراحت - توضیحاتی میدهد. ساوه شهر میرزاسیداحمدخان [ساوه ای سارنگی] است. خواننده معروف که البته بیشتر عمرش را در تهران گذرانده. هوشنگ سارنگ - فرزند سیداحمدخان – هم گویا بازیگر بوده و عاقبتش به خودکشی انجامیده.
از سوی دیگر، اقتصاد ساوه بر تفرش و اقتصاد آن نیز بسیار مؤثر و مهم است؛ به علّت وضعیّت نامناسب اشتغال در تفرش، بسیاری از تفرشیها برای کار در ایام هفته به ساوه میایند و آخر هفته ها به شهرشان برمیگردند. ساوه شهری صنعتی - کشاورزی است و با فاصله 110 کیلومتر تا تهران، تقریباً میانة زمانی تهران – تفرش محسوب میشود. از ساوه تا تفرش 90 کیلومتر فاصله است.
سوار اتوبوس میشویم. چند نفری هم در ساوه اضافه شده اند که قصد دارند ایستاده سفر کنند. هرقدر از ساوه دور میشویم و به تفرش نزدیک، هوا به طرز محسوسی خنکتر و خورشید هم رَفته رَفته کم نورتر میشود. تفرش خوش آب و هواترین شهر استان مرکزی است و به عروس استان مشهور.
برای لحظاتی صدای خواننده برجسته(!) محمّد اصفهانی از بلندگوهای اتوبوس شنیده میشود که میخوانَد: "واسه نونه!" و من یادم میفتد که خوانندگان ما برای نان نمیخواندَند. اقبال را به خاطر میاورم که هنگام اجرای کنسرت قفقاز، کل هفت هزار تومان پول و عایدی را -که روسها بخاطر صدای زیبای او بر صحنه ریختند- عیناً به صندوق خیریه انجمن ایرانیان مقیم قفقاز داد و جناب دماوندی را که برای اذانی که میخواند هیچگاه پولی نگرفت.
***
راننده میرانَد و من حسودیم میشود که او گواهینامه پایه یک دارد و من ندارم! روزی بالاخره گواهینامه پایه یک ام را خواهم گرفت... بچه های خانوادهای که پشت سر ما نشسته اند پس از استراحت در ساوه دوباره انرژی پیدا کرده اند و یک بند سر و صدا میکنند... از منطقه ای میگذریم که بوی بدی میدهد؛ احتمالاً زباله ریخته اند. یکی از بچّه ها خیلی جدّی در میاید که "اینجا چُسیه!" و من از این همه سادگی خنده ام میگیرد...
مسیر تفرش در اواسط راه از مسیر سلفچگان جدا میشود. تفرش پایان دنیاست و انتهای مسیر. کسی که به تفرش میاید، فقط مقصودش تفرش است. دور تا دورش را کوه احاطه کرده و کارخانة بزرگ ندارد و زراعتش کم رونق است. همینها باعث شده که شهر نسبتاً بِکر باقی بمانَد. تفرش – که قرار بود شهری دانشگاهی باشد - دو دانشگاه دارد: دانشگاه صنعتی امیرکبیر (واحد تفرش) و دانشگاه آزاد.
به گَردنه های تفرش رسیده ایم. دیگر هوا تاریک است. در آغاز جاده ای که مسیر تفرش از سلفچگان جدا میشود، بر تابلویی نوشته: "دانشگاه صنعتی امیرکبیر (واحد تفرش) 30 کیلومتر." همه جا در گردنه، تابلوهای "پیچ خطرناک" و "خطر سقوط" و "سبقت ممنوع" دیده میشود و حریم جاده به فاصله بسیار نزدیک با تابلوهای شبنما معلوم شده. استاد میگوید زمانی، تابلوها را دزدیده بودند و تا هنگامِ نصبِ مجدّد، ماشینهای زیادی سقوط کرده بودند... در اواخر راه تابلوی جدیدی میبینم: نوشته "خطر مرگ" و علامتِ مشهورِ اسکلت دزدان دریایی اینبار بر تابلوی مثلث راهنمایی خبر از خطری جدّی میدهد.
راننده با احتیاط میرانَد؛ با دندة سنگین. و مرتّب ترمز میکند. بعضی مسافرها در روستاهای سر راه پیاده میشوند. به تفرش وارد میشویم. اتوبوس جا به جا توقف میکند تا مردم پیاده شوند. خیلیها با راننده آشنایند و به اسم، سفارشش میکنند که کجا بایستد.
ما هم در میدان آزادی تفرش پیاده میشویم. جالب اینکه در میدان آزادی تهران هم سوار اتوبوس شده بودیم و این سوار و پیاده شدن در میدان آزادی چهار و نیم ساعت طول کشید! میدان آزادی در واقع مرکز شهر تفرش است. شهر دو بخش دارد: یکی فَم که مدخل جاده تهران آنجاست و دیگری ترخوران که محل زندگی نکیسا در این قسمت بوده.
وارد تنها مسافرخانة شهر میشویم. مسؤول هتل با استاد سلام گرمی میکند و قبل از گشودن شناسنامه – گرچه دو سال او را ندیده - نامش را به خاطر میاورد. آدم شوخ طبعی است. همزمان با ما جوانی هم وارد هتل میشود. هتلدار کمی سر به سر ما و او میگذارد و پس از پُر کردن فرمهای معمول، کلید اطاق 104 را در اختیارمان میگذارد و سفارش شام میگیرد. به اطاقمان میرویم و پس از اندکی استراحت برمیگردیم پایین تا شام بخوریم. هتل در مجموع 17-18 اطاق دارد.
پس از شام به گردش در شهر میپردازیم. ساعت از 11 گذشته و شهر تقریباً در خواب است. در مسیر گشت و گذارمان اولین چیزی که جلب نظر میکند "پارک حکیم نظامی تفرشی" است. تفرشیها، اعتقاد دارند، نظامی گنجوی، تفرشی بوده! و این بیت اقبالنامه را دلیل میاورند:
به تفرش دهی هست "تا" نامِ او
نـــظامــی از آنـــجا شــده نامجو

قرار میگذاریم به "تا" برویم و خانه ای را که ادعا میشود زادگاه نظامی است، بینیم.
در ادامه گشتمان، به مقبره خانوادگی حسابی سر میزنیم که البته بسته است. باید فردا دوباره بیاییم. از راه خیابان بازار، خانه قدیمی نکیسا را – که الان خراب شده – میبینیم. خانه را دکتر مظاهر مصفّا – برادرزادة نکیسا و فرزند اسماعیل خان مصفا - از ورثه خریده بود تا نگهداری کند. ولی بعد از اینکه همسایه ها از ویرانی و خطر احتمالی خبر میدهند، دکتر مصفا خانه را – که گویا بسیار زیبا و مجلل بوده – خراب میکند.
در راه بازگشت به هتل، دو جا برای مشاهدة آسمان تفرش در تاریکی مینشینیم. آسمان پُرستاره است؛ اما استاد میگوید از این هم بهتر خواهد بود اگر بتوانیم در جایی بدون مزاحمت نور خیابان، آسمان را نگاه کنیم. گویا آسمان تفرش هم در زیبایی مانند آسمان کاشان معروف است. به هتل برمیگردیم و میخوابیم.