« گزارش سفر تفرش - 1 | صفحه اصلی | گزارش سفر تفرش - 3 »

گزارش سفر تفرش - 2

هو

پنجشنبه – 21/شهریورماه/1381
صبح برای صبحانه پایین میرویم. آقای فضلی – مدیر و همه کارة هتل – مرد بسیار شوخی است. کمی با او حرف میزنیم.
برای دیدنِ شهر از هتل خارج میشویم. برنامة مشخصی برای گردش نداریم. اول از همه به سراغ مقبرة پروفسور حسابی میرویم. پروفسور حسابی، افتخار تفرش است و بیشک شناخته شده ترین دانشمند ایرانی. در مقبره، زنی جااُفتاده نشسته و به بازدیدکنندگان خوشامد میگوید و توضیح میدهد؛ کلمة «آقای مهندس» – که به گمانم منظورش فرزند پروفسور است – یک لحظه از دهانش نمیاُفتد. عکسی از خودش و آقای مهندس هم بر دیوار نصب است. عکسها را نگاه میکنیم. تابوتی در مقبره هست که به لاتین بر رویش نام پروفسور را نوشته اند. زن، توضیح میدهد: تابوت پروفسور است که از خارج فرستاده اند. ابتدا میخواستند پروفسور را با تابوت قبر کنند که «آقای مهندس» اجازه نداد.
عکسی که بیش از دیگر تصاویر توجهم را جلب کرد، عکسی بود که فرزند پروفسور حسابی، بسیار مؤدّب و مظلوم، روبروی پدر ایستاده. احساس خوبی نسبت به این عکس دارم. زیرش هم توضیح داده: "ادب فرزند نزد پدر." یا چیزی شبیه به این. پروفسور حسابی خدمات زیادی کرده و مسؤولیتهای فراوانی داشته. از میان مسؤولیتهای رنگارنگ استاد یکی برایم از بقیه جالبتر است: تأسیس انجمن موسیقی ایران... فرهاد عکسهایی از داخل و بیرون مقبره میندازد.
***
استاد پیشنهاد میکند به دیدار صفیه خانم برویم. صفیه خانم همسر دوم نکیساست. او وقتی با نکیسای هشتاد و چند ساله ازدواج میکند زیر بیست سال سن داشته! و اکنون سنش کمتر از شصت است. سرِ کوچه ای که منزل صفیه خانم آنجاست، پیرمردی نشسته. استاد از او سراغِ صفیه خانم را میگیرد. گویا تفرش نیست. پیرمرد خبر میدهد که دو روزی است دستش شکسته و برای مداوا به تهران رفته. تیرمان به سنگ میخورَد. مطمئناً دیدار با صفیه خانم میتوانست بسیار جالب و هیجان انگیز باشد... استاد از پیرمرد، سراغِ دکتر مصفّا را هم میگیرد. گویا هر سال میاید. امّا او هم در تفرش نیست.
پیش خودم فکر میکنم بزرگترین فرق استاد و دکتر مصفّا در این است که دکتر مصفّا عاشق سعدی است و ... بگذریم... در ضمن از وقتی در ساوه فهمیدم که پسر سیداحمدخان – خواننده - بازیگر بوده و خودکشی کرده، کمی نگران علی مصفّا – فرزند دکتر مظاهر مصفّا و نوة برادر نکیسا – شده ام؛ چون هم بازیگر است و هم نسبتی با نکیسای خواننده دارد!
دیگر کم کم برای دیدار با خود نکیسا آماده ایم. پس پیاده به سمتِ "شازده احمد" راه میفتیم. شازده احمد از نوادگان امام هفتم (ع) است و در جنوب شهر – بین تفرش و روستای کوهین – واقع است. بر تابلویی در ابتدای مسیر، فاصله تا "شازده احمد" را 2 کیلومتر نوشته اند. پیاده روی در تفرش به هیچ وجه خسته کننده نیست. هوا خنک است و مناسب برای پیاده روی. در پایان 2 کیلومتر اصلاً احساس خستگی نمیکنیم.
اول از همه به سراغ مزار نکیسا میرویم. مقبرة او دو سنگ دارد؛ یکی سنگ قدیمی و دیگری سنگِ جدید - که حاتم عسگری، خواننده و شاگردِ نکیسا برای پاسداشت یادِ او بنا کرده. حاتم عسگری را یکبار در تهران دیدم. یک روز که استاد میخواست نزدِ او برود مرا هم با خودش بُرد. دیدار کوتاه امّا جالبی بود. فاتحه میخوانیم و استاد سنگ قبرها را با آب میشوید. بقیة سنگ قبرها را نگاه میکنیم. دو قبرِ کنارِ هم در نزدیکی مقبرة نکیسا، توجهم را جلب میکنند. نقشهایی بر این دو قبر حک شده؛ نقش شانه و شانة چوبی و قیچی و تسبیح و ...
پس از زیارتِ امامزاده به قصدِ روستای نزدیک آنجا – کوهین – خارج میشویم و پیاده به سمت روستا میرویم. در انتهای روستا و بیرون از آن تعدادی زمین زراعی وجود دارد. نکیسا هم در سالهای پایان عمر در همین حوالی زمین داشته و کار میکرده. البته استاد از قول صفیه خانم تعریف میکرد که نکیسا کار نمیکرده؛ بلکه هر روز، بیشتر برای گذران وقت و استفاده از طبیعت به سرِ زمین میآمده. با شناخت سطحی که از روحیة نکیسا پیدا کرده ام، این حرف خیلی دور از ذهن نیست. بهر حال نکیسا پایان عمرش را در اینجا گذرانده. میگویند خودش را هم برای دیدار آخرت آماده کرده بود؛ لباس سفیدی بر تن میکرد و محاسنی هم گذاشته بود و گویا گاوی هم داشته و خلاصه با تمام این اوصاف قیافه ای معنوی به هم زده بود.
فاصلة روستا – که زمین زراعی نکیسا آنجا بوده – تا خانة قدیمی او، بسیار زیاد است. ولی جالب اینجاست که صفیه خانم تعریف کرده که وقتی نکیسا – با گاوش – از سر مزرعه میامده، به محض رسیدن به روستای کوهین شروع به خواندن میکرده و از آن فاصله صفیه خانم متوجه صدای همسرش و برگشتن او از سرِ کار میشده و چای را آماده میکرده! این تعریف را که از استاد شنیدم، به دو چیز آفرین گفتم: یکی صدای شش دانگِ نکیسا و دیگری سکوتِ بیمانند شهر.
ذکر خاطرة دیگر هم بی لذّت نیست. دکتر مصفّا – گویا – تعریف کرده که روزی پدرش – اسماعیل مصفّا – که به سفر رفته بود، به تفرش بازمیگردد و وقتی خبر بازگشتش را به برادرش یعنی نکیسا میدهند، در همان نزدیکیهای مزرعه، از خوشحالی شروع به خواندن میکند: مژده ایدل! که مسیحا نفسی میاید... و اینقدر این بیت را با شوق و ذوق میخوانَد که مردم روستا از خانه بیرون میایند و از یکدیگر میپرسند: "ملّا رجبعلی زنده شده؟" ملّا رجبعلی، پدر نکیسا مؤذّن و تعزیه خوان شهر بوده و صدای معرکه ای داشته و مردم هم به او اعتقاد عجیبی داشته اند. تا آنجا که مثلاً نباتی را که به دهن میگذاشت برای تبرّک میبُردند.
***
از کوهی در انتهای روستا بالا میرویم. باد به شدّت میوزَد. هوا بسیار خُنَک است. نمیدانم چقدر؟ شاید یکساعتی یا بیشتر آنجا مینشینیم. گذرِ زمان را در تفرش نمیتوان احساس کرد. تنها تاریکی هوا یا صدای اذان میتواند به خاطرت بیاورد که چه مدّتی سپری شده.
از کوه که پایین میاییم، بچّه ها مشغول بازی در دهند. استاد، دو دخترِ بچّه سال را نشانمان میدهد و میگوید: "قیافة اصیل تفرشی چنین چیزی است." چشمان آبی و روشن و موهای طلایی. هوس میکنیم، زنِ تفرشی بگیریم!
راه آمده را به سمت شهر برمیگردیم. دیگر ظهر است و وقت ناهار. به رستورانی میرویم و ناهار میخوریم. بعد از ناهار به پایانة مسافری شهر – که بسیار نزدیک هتل است – میرویم و برای ساعت 4 بعدازظهرِ جمعه بلیط میخریم. به هتل میاییم و استراحت میکنیم. فرهاد – مثلِ همیشه! - خوابیده. استاد نوار گوش میکند و من هم مینویسم...
***
پشت پارک حکیم نظامی گنجوی، زمینهای زراعی کوچکی است و قناتی، آب این مزارع را تأمین میکند. به قصد دیدن قنات و احتمالاً استراحتی در آنجا از هتل خارج میشویم. در محوطة پارک، بقعة ابویعلی مهدی (ع) قرار دارد که از نودگان امام جعفر صادق (ع) است. ابتدا به زیارت امامزاده میرویم. شبِ جمعه است و مردم نذری میدهند. تعارفمان میکنند. شکلاتی برمیداریم و از قنات نشان میگیریم. نشانی میدهند.
به سمت قنات میرویم. جویباری میبینیم و همان را پی میگیریم تا مظهرِ قنات را پیدام میکنیم. بالاتر میرویم. دهانه های چند چاه، جا به جا دیده میشوند. باز هم بالاتر میرویم. درختان سنجد و گردو فراوانند. محصولِ گندمِ زمینها را درو کرده اند. تصمیم میگیرم، به مظهرِ قنات برگردیم و انگورهایی را که خریده ایم، بخوریم. فرهاد، پیاز گلهایی را از زمین درآورده و حدس میزند موسیر باشند. پیازها را در آب قنات میشوید تا امتحانشان کند؛ موسیر نیستند... گویا تلخند عینِ زهرِ مار!
پیرمردی با چوبدستی در دست، به سمتمان میاید. سلامی میدهیم و انگور تعارف میکنیم. برمیدارد و تشکر میکند. گویا برای تغییر دادنِ مسیرِ آب به سرِ زمین میرود. از نکیسا میپرسیم. میگوید همسایه شان بوده. گویا او هم در کوچة حمّام زندگی میکند. از حاج رجبعلی – پدرِ نکیسا – میگوید: "از آن تعزیه خوانهایی بود که دلت میخواهد" گویا میداند دلمان چه میخواهد! پیرمرد میگوید که "بچّة پانزده زاری است" و منظورش این است که سنش آنقدر نیست که حاج رجبعلی را دیده باشد. ولی آنطور که شنیده میگفتند کلمة آواز ملارجبعلی – یا به قول خودش حاج رجبعلی – از فاصلة دور معلوم بوده و همینطور از اذان گفتنهای او در سحرها یاد میکند. میگوید وصف او را از پدرش زیاد شنیده است.
امّا نکیسا را میدیده که هر روز بر روی ایوان خانه آواز میخوانده. برادرِ نکیسا را هم به یاد میاورد که میخوانده – ولی اسمش را بخاطر نمیاورد. استاد میگوید احتمالاً منظورش اسماعیل خان مصفّا ست. گویا او بسیار خوب "مثنوی" میخوانده و در مثنویخوانی حتّی بهتر از نکیسا بوده. به پیرمرد خسته نباشی میگوییم. دعایی میکند و میرود.
فرهاد بعد از اصرار زیاد، کنارِ مظهر قنات آواز میخوانَد. یکی دشتی سلیمان خان امیرقاسمی را : "کاروان هرچند یوسف را به ارزانی فروخت/ عشق را نازم زُلیخایش به نرخِ جان خرید" و دیگری بیتی را که شهاب – بمانَد به چه منظوری! – خوانده: "خبر دهید به مستان که مِیفروش آمد/ سبوکشِ در میخانه، خُم به دوش آمد" گوش میدهیم و البته ضبط میکنیم؛ به یادگار.
پسر بچّة چوپانی گوسفندهایش را از کوه برمیگرداند. گوسفندها آب میخورند. به پسر بچّه هم انگور تعارف میکنیم و او هم گردوهایی را که در دامن پیراهنش جمع کرده – تعارف میکند. عجله دارد. گوسفندها را هِی میکند و میرود. دیگر هوا تاریک شده. به هتل برمیگردیم.