« نامه به خوشبختی - کوشا خلوتی | صفحه اصلی | امیرحسین »

اگر شبی از شبهای زمستان مسافری - ایتالو کالوینو

هو

اینروزها "اگر شبی از شبهای زمستان مسافری" (ایتالو کالوینو) را دوباره – تحت تأثیر نوشتة امیرمسعود - خواندم؛ خواستم یادداشتی بر آن بنویسم. نامش را هم انتخاب کرده بودم: "هزار و یک شب نو"... اما هنوز در مقابل عظمت کتاب احساس حقارت میکنم! عجالتاًَ مدخل مربوط به کتاب را از "فرهنگ آثار" (سیدحسینی، رضا و دیگران؛ جلد اول؛ چاپ اول 1378؛ انتشارات سروش ؛ تهران) رونویسی کرده ام که میبینید؛ مقاله به بسیاری از نکات برجستة کتاب اشاره دارد. بنابراین اگر کتاب را نخوانده اید از خیر مقاله بگذرید و لذت کشف بعضی ازاین نکات را از دست ندهید:

اگر شبی از شبهای زمستان مسافری* رمانی از ایتالو کالوینو** (1923 – 1985) نویسندة ایتالیایی، که در 1979 منتشر شده است. "این کتابی است که در حقیقت از اشتیاق خواندن زاده شده است. من با اندیشیدن به کتابهایی که دلم میخواست بخوانم شروع به نوشتن کردم و با خود گفتم: بهترین وسیلة داشتن چنین کتابهایی این است که خود آدم آنها را بنویسد، نه یکی، بلکه ده تا، یکی به دنبال دیگری و همه در یک کتاب." چنین است نقشة جاه طلبانة نگارش که به گفتة خود کالوینو در اگر شبی از شبهای زمستان مسافری عملی شده است. در واقع این رمان رمانها ده سرآغاز پیشنهاد میکند که هر کدام ده صفحه ای ادامه مییابد و قطع میشود و با مطالعة مجموع این داستانهای ناتمام، مطالعة دیگری (کامل و حتی با پایانی خوش) انجام می گیرد که عملاً یازدهمین داستان است و این بار داستانی عشقی بین مرد خواننده و لودمیلا، زن خواننده، که علاقة شدیدشان به رمانها، پژوهش مشترکشان، برخوردهای تصادفیشان و ناکامیهایشان در موضوع همة این داستانهای ناتمام آن دو را به هم نزدیک کرده است. عملاً رمانی است که با استفاده از تکنیک "چفت وبست" و در درون یک "رمان – کادر" به عنوان عنصر تداوم روایی نوشته شده است. ده فصل اول، باز هم به گفتة خود کالوینو، ده نوع رمان معاصر یا بهتر بگوییم "ده رودررویی مختلف با دنیا" را نشان می دهند: از رمان "ذهنی" گرفته تا رمان "عاشقانة مبتذل"، همچنین رمانهای "تاریخی" و "سیاسی" و غیره. این رمان همچنین تفکری است دربارة مطالعه و ساز و کارهایی که مطالعه بر پایة آنها صورت می گیرد. نخست با معرفی شخصیتهای خیالی، که با نقشی که دارند فعالیت خوانندة واقعی را (کسی را که اگر شبی از شبهای زمستان مسافری را در دست گرفته است) در نظر مجسم میکنند، تا آنجا که "رمان - کادر" این خواننده را با ضمیر دوم شخص مفرد ("تو") مخاطب قرار می دهد و به درون داستان دعوت می کند، و به این ترتیب باز هم بر اشکال مشخص خواندن می افزاید. خلاصه، دستگاه پیچیدة داستانی نوعی تور صیادی می بافد که در آن، عمل خواندن رمان – نظیر عبور از آینه – انواع تضادها را از قبیل درون و برون، واقعی و خیالی و حقیقی و ساختگی درگیر می کند. این مدح تصنع "نویسندة بندباز" که قبلاً نیز در کاخ سرنوشتهای متقاطع ظاهر شده بود، در اینجا بر گرد فعالیت اسرارآمیز نویسنده ای متقلب به نام ارمس مارانا*** (از قبیل درج کتاب دیگری در اثر خود، دزدیها، بازنویسی دست نوشته ها و غیره) گسترش مییابد. اگر شبی از شبها... این مؤلفة فرامنطقی، (تفسیرهایی از عمل نوشتن و خواندن) به ویژه در فصل دوم، شامل "یادداشتها"ی شخصیت دیگری است که او نیز نویسنده است: سیلاس فلانری****، که برهمة دشواریهای ناشی ازنوشتن کتابی با عنوان "اگر شبی از شبهای زمستان مسافری!" شهادت می دهد.
در سال 1979 از این رمان به عنوان نمونة مهارت فوق العادة کالوینو در بازی طنزآمیز با همة اندیشه های نقد معاصر دربارة طبیعت و کارکرد زبان داستانی استقبال شد. در واقع، این "رمانِ خواننده"، برعکس، حاکی از قدرت مطلقة نویسندهای است که عناصر آفرینش خود را به بازی می گیرد، آنها را مثل قطعات ماشینی پیاده می کند و قابل دیدن و خواندن می کند.
* d’inverno un viaggiatore se una… notte
** Italo Calvino
*** Ermes Marana
**** Silas Flannery