« قدری بدتر از بد | صفحه اصلی | کار عاقلانه! »

دربارة "خرسهای پاندا"

هو

دوستی از من دربارة نمایشنامة "داستان خرسهای پاندا به روایت یک ساکسیفونیست که دوست دختری در فرانکفورت دارد" (ماتئی ویسنی یک/ تینوش نظم جو/ نشر ماهریز) پرسید. من هم این چند خط را برایش نوشتم. البته چون این دوستم دبیرستانی است، سعی کردم اندکی آسانتر بنویسم. نمیدانم چه اندازه این نوشته را میپسندد؟
اصل نمایشنامه را هم میتوانید اینجا بخوانید.

...
داستان "خرسهای پاندا" را همین الان دوباره خواندم و باز هم لذت بردم. حس من دربارة داستان چنین چیزی است: یک اثر پست مدرن عرفانی کاملاً سورئالیستی دربارة مرگ!
از ابتدا که داستان را میخوانم نمیتوانم قبول کنم که این فضا، دنیایی واقعی است. احساس میکنم ماجرا در دنیایی متفاوت رقم میخورد. حس میکنم مردی از دنیا رفته و زنی با انجام بعضی کارها و یادآوری بعضی خاطرات او را ظرف نه روز برای دل کندن از اینجا و پیوستن به آنجا آماده میکند. یکی از دلایلم، شخصیت پردازی زن است که نشان میدهد با فضای غیرعادی موجود آشناست. از وقایع عجیب تعجب نمیکند؛ طوری که میتوان حدس زد زن در مأموریتی است تا مرد را هم با این محیط غریبِ جدید آشنا کند. (مثلاً پرنده های ناموجود برایش عجیب نیستند و همینطور "همه جا بودن" مرد در شب هفتم.)
یکی از ویژگیهایی که بعضی آثار پست مدرن – حالا فرق نمیکند داستان یا فیلم و حتی تبلیغ و تله ویزیون - دارند این است که تصاویر با سرعتی شگفت آور از جلوی چشمانمان میگذرند. این تصاویر چنان شتابی دارند که گاهی از معنی تهی میشوند - یا به قول شما نمیتوان فهمید که موضوع اثر چیست؟ این نمایشنامه هم - قدری رقیقتر – چنین چیزی بود؛ پرده های نمایش به سرعت در شبهای مختلف از جلوی چشمانمان عبور میکنند و ما شگفتزده تنها ناظر خاموش و ساکت این ماجراها هستیم.
بعضی فصلهای داستان بسیار درخشانند: مثلاً شب دوم و بازی ساده ای که زن آغاز کرد و از مرد خواست "آ" را به شکلهای مختلف تکرار کند. تا آنجا که در پایان این فصل زن و مرد بی هیچ کلامی حرف میزنند. در واقع مرد یک قدم به محیط جدید نزدیکتر شده است؛ اکنون میتواند بی کلامی بر لب، حرف بزند. شبِ بعد، با درست کردن آن غذای لهستانی و یادآوری خاطرات گذشته، درک درست تری از "بودن" تازها ش پیدا میکند؛ مادرش سیب میخورد و سیب نمادی از اوست، پس او نزد مادرش حاضر است: "دلش خیلی واسه ما تنگ نمیشد؛ چون برای اون ما همیشه اونجا بودیم." همین درک از "بودن" بعداً در شب هفتم هم تکرار میشود: مرد همه جا هست؛ چون "پرنده های ناموجود" او را خورده اند. همانگونه که مادرش.
شب چهارم، شبی است که زن، پرنده ها را میاورد و به مرد یاد میدهد که حضور ناموجودات را هم درک کند. باز هم یک قدم به پیش... شب پنجم میبینیم که مرد برای مهمانی آماده میشود. کدام مهمانی؟ نمیدانیم. چراکه بعداً حرفی از مهمانی به میان نمیاید؛ اما چرا فکر نکنیم که دارد برای حضور در فضای جدید آماده میشود؛ مهمانی ابدی یا همان مهمانی عروسی شب هشتم؟ و باز هم یک قدم به پیش... مرد صداهایی را میشنود که گوش عادی قادر به شنیدن آنها نیست. صدای مرد و زن همسایه – همانهایی که برازندة همند اما هیچوقت همدیگر را ندیده اند؛ مرد و زن همسایه ای که صبح روز دهم برای اینکه در خانة مرد را باز کنند به شهادتشان نیاز پیدا میشود و همدیگر را میبینند. (البته از قبل هم میدانیم که این مرد و زن همسایه بالاخره باید همدیگر را ببینند؛ چراکه "زن" از قبل قولش را داده است... همان شب پنجم را به خاطر بیاورید: زن – شاید باید یه کاری براشون [برای مرد و زن همسایه] بکنیم.)
و شب ششم که زن به مرد یاد میدهد "غیرحاضر" را حس کند؛ وقتی آن شب را باید تنها با دستکشهای زن بر بالشش سر کند.
دربارة شب هفتم پیش از این گفته ام. شب هشتم که شب عروسی است. عروسی مرگ با زنی که از این به بعد "الهة مرگ" میخوانمش (الهه ای دوست داشتنی، نه آن تصور وحشتناک) و شب نهم، وحدت، یکی شدن و فنا... برای همین اول نامه گفتم که داستان عرفانی است. اگر آدم پرحوصله ای باشد میتواند خیلی خوب رمزهای عرفانی داستان را استخراج کند. شاید سیب هم رمز باشد. رمز همان گناه اولیة آدم و حوا (original sin).
بگذریم... میبینید که زن چه اندازه قدم به قدم و آهسته، مرد را با محیط جدید آشنا میکند؟ تکلم با صدای بی صدا. باور ناموجودات. شنیدن ناشنیدنیها. زندگی با نامحسوسات. وصال و وحدت و فنا. (اگر حوصله داشتید یکبار دیگر اینها را با شبهای مختلف داستان تطبیق بدهید.)
و نهایتاً صبح روز دهم که کمیسر وارد میشود و اندکی پیچیدگی داستان را کاهش میدهد. زن و مرد، آدم و حوا، انسان و الهة مرگ، دیگر آنجا نیستند و بوی سیب سالن نمایش را پر میکند...

پرحرفی کردم و سرتان را درد آوردم. شرمنده. 16/2/82